Karel V van het Heilige Roomse Rijk

Keizer Karel V (Gent, België, 24 februari 1500 – Yuste, Spanje, 21 september 1558) was een groot heerser. Hij werd leider over de gehele Habsburgse Nederlanden (Betekenis: dat wat nu Nederland, België en Luxemburg heet), hij was de eerste koning van Spanje, hij was aartshertog van het Aartshertogdom Oostenrijk en keizer van het Heilige Roomse Rijk. Zijn ouders waren Filips I van Castilië (ook wel Filips de Schone uit het huis Bourgondië) en Johanna van Castilië (ook bekend als Johanna de waanzinnige).

Karel staat onder verschillende namen bekend. In Nederland en België wordt hij gewoon "Karel" genoemd. In Spanje noemen ze hem "Carlos" en in Duitsland "Karl".

Macht

Afstamming

Dankzij drie zeer belangrijke huwelijken is Karl zeer machtig geworden

Karel V was zo machtig omdat hij allerlei verschillende titels (functies) van zijn familie heeft geërfd. De opa's en oma's van Karel V behoorden allen tot een ander vorstengeslacht (familie van vorsten):

• Maximiliaan I van het Heilige Roomse Rijk, opa aan vaderszijde, behoorde tot het vorstengeslacht Habsburg. Leden van het huis (een familie wordt wel huis genoemd) Habsburg hebben voor Maximilians dood steeds de erfelijke titel Aartshertog van Oostenrijk gekregen. Oostenrijk lag binnen de grenzen van het Heilige Roomse Rijk, maar het was wel een eigen land. Dat houdt dus in dat Aartshertogen van Oostenrijk steeds aan de keizer van het Heilige Roomse Rijk geld moesten betalen om eigen wetten te mogen hebben. Maximilian was toevallig zelf naast Aartshertog van Oostenrijk ook nog keizer van het Heilige Roomse Rijk, maar deze laatste was geen erfelijke titel.
• Marie van Bourgondië, oma aan de vaderszijde, behoorde tot het vorstengeslacht van Bourgondische hertogen (huis Bourgondië). In de loop der jaren hebben Bourgondische hertogen, meestal op eerlijke wijze, allerlei Nederlandse gewesten in het bezit gekregen. De Nederlandse gewesten waren allerlei verschillende landen binnen het Heilige Roomse Rijk waarvan de baas geld aan de keizer van het Heilige Roomse Rijk moest betalen om eigen wetten te mogen hebben. Bourgondië was ook zo'n land. Naast gravin van Bourgondië (zij had het graafschap-deel niet geërfd) was Marie ook nog:
  • hertogin van Brabant
  • hertogin van Gelre (Gelderland)
  • hertogin van Limburg
  • gravin van Lothier
  • gravin van Luxemburg
  • markgravin van Namen
  • gravin van Artesië
  • gravin van Charolais
  • gravin van Vlaanderen
  • gravin van Henegouwen
  • gravin van Holland
  • gravin van Zeeland
  • gravin van Zutphen.
• Fernando II van Aragon, opa aan de moederszijde, behoorde tot het het vorstengeslacht van koningen van Aragon. Zelf was hij ook koning van Aragon.
• Isabel I van Castilië, oma aan de moederszijde, behoorde tot het vorstengeslacht van koningen van Castilië. Zelf was zij ook koningin van Castilië.

Karel V heeft alle erfelijke titels die zijn grootouders in bezit hadden zelf gekregen. Hij kreeg niet alles in één keer, maar in 1519 kwam hij uiteindelijk in het bezit van al deze titels.

Aragon en Castilië werden sinds Karel over beide heerste tezamen Spanje genoemd. Zo werd Spanje dus gevormd.

Ontdekking van Amerika

Tijdens de regeerperiode van Isabel I van Castilië heeft Columbus onder de Castiliaanse vlag in 1491 het werelddeel Amerika ontdekt en zijn de Castilianen dus hier hun rijk uit gaan breiden. Toen Christoffel Columbus terugkeerde van zijn eerste reis naar Amerika met het nieuws dat hij vrouwen en mannen had ontdekt die zich met gouden ornamenten versierden, brak er een heuse goudkoorts uit. Hernán Cortés bijvoorbeeld, bemachtigde aan het einde van de verovering van de Azteken in Mexico een schat van goud, zilver en edelstenen. Veel rijkdommen als goud en zilver werden later door Francisco Pizarro geroofd van de Inca's in Mexico. Nadat eerst Karel V zijn deel kreeg, de zogenaamde quinto real (264.859 pesos, het vijfde deel van het totaal), werd de rest van de buit verdeeld onder de 168 mannen die hadden bijgedragen aan de over­winning. Karel V heerste door deze ontdekkingen en veroveringen over het grootste deel van Midden- en Zuid-Amerika.

• 

  Castilië (in werkelijkheid groter, vanwege Columbus)

• 

  Aragon

Keizerskeuze

Het Heilige Roomse Rijk. De witte strepen zijn de grenzen van nu.

Het keizerschap over het Heilige Roomse Rijk was niet erfelijk. De keizer werd telkens gekozen door de keurvorsten, die steeds een leider van een ander land kozen (er moet hierbij dus niet gedacht worden aan een democratie, want dat is heel anders). Ze kozen nu steeds weer een heersende aartshertog van Oostenrijk. Het was dus best voorspelbaar dat Karel tot keizer van het Heilige Roomse Rijk gekroond zou worden. Op 23 oktober 1520 gebeurde dit en werd hij gekroond door paus Leo X. Sindsdien heette hij Karel V, omdat hij de vijfde keizer van het Heilige Roomse rijk was die Karel heette. Voorgaande keizers van het Heilige Roomse Rijk met die naam waren:

• Karl de Grote, Karel de Grote
• Karel de Kale
• Karel de Dikke
• Karel IV van het Heilige Roomse Rijk

Karel V had geen totale macht over het gebied wat rechts aangegeven wordt. Binnen de grenzen van het Heilige Roomse Rijk waren allerlei kleinere landjes. De leiders hiervan mochten eigen wetten hebben en op eigen wijze regeren, maar daarvoor moesten ze wel geld aan de keizer betalen. Karel V was zelf ook leider van zulke landjes binnen het Heilige Roomse Rijk (neem Oostenrijk en een aantal Nederlandse gewesten bijvoorbeeld).

Leider over de gehele Nederlanden.

Allerlei voorouders van Karel V wilden zoveel mogelijk Nederlandse gewesten in handen krijgen. Karel was in feite al leider over de gehele Nederlanden bij zijn keizerschap, maar hij vond dit niet genoeg. Er waren immers kleinere landjes binnen de Nederlanden die geld aan Karel moesten betalen, maar Karel wilde zelf leider over deze landjes zijn. De gewesten die hij verkregen had via zijn oma Maria van Bourgondië gingen in eerste instantie over op zijn vader Filips I van Castilië. Bij zijn overlijden liet Maximiliaan I liet zijn dochter, Margaretha van Oostenrijk, tussen 1507 en 1515 als Landvoogdes over de Nederlanden regeren. Op 12 januari 1519 stierf Maximiliaan in Wels. Kort daarna werd zijn kleinzoon Karel V de nieuwe keizer van het Heilige Romeinse Rijk. Zoals gezegd werd Karel In 1515 koning van de Habsburgse Nederlanden. Karel (de latere Keizer Karel V) verliet in 1517 de Nederlanden om naar Spanje te gaan. Zijn tante Margaretha van Oostenrijk werd opnieuw Landvoogdes v/d Nederlanden. In 1530 overleed zij en werd in 1531 de zus van Karel V, Maria van Hongarije (1505-1558), in zijn naam de nieuwe landvoogdes van de Habsburgse Nederlanden.

In 1483 kreeg Maximiliaan het Sticht (het tegenwoordige provincie Utrecht)in handen. In Gelre was er voortdurend strijd, ook al was het in handen van de Bourgondiërs, Het verzet door karel van Egmond ofwel Karel van Gelre (die zich verzette tegen de Bourgondische invloeden en belastingen) werd gebroken. Filips de Schone nam hem gevangen en voerde hem naar Brussel. Maar na de dood van Filips ging Karel van Gelre weer door met verzet. Landvoogdes Margaretha van Oostenrijk wist uiteindelijk in 1513 een wapenstilstand te sluiten. Later was het veldheer Maarten van Rossum die plundertochten maakten door Gelre. Hij stichtte zelfs brand in Den Haag. In 1536 Werd er eindelijk vrede gesloten met Karel V. Na de dood van Karel van Gelre vielen bij het verdrag van Venlo de gewesten Gelre en Zutphen in handen van Karel V.

Groningen erkende Karel van Gelre als hun heer en samen met de Gelderse krijgslieden trokken Friesland binnen. De Friezen erkende al langer de keizer van het Heilige Duitse Rijk. In 1515 deed de stadhouder van Friesland George van Saksen (1471-1539) op 19 mei 1515 zijn aanspraken op Groningen en Friesland voor het geringe bedrag van 100.000 guldens over aan keizer Karel V.

Ondertussen veranderde er vanaf 1438 veel in de economische omstandigheden in de Nederlanden. Zeker een derde deel van de bevolking werkte in de steden. Hierdoor ontstond er een bloei in de handel en de nijverheid. Vlaanderen kreeg steeds meer concurrentie van Holland. Ook de Duitse Hanze moest steeds meer rekening houden met de Hollanders. Het kon dan ook niet uitblijven dat daar weer conflicten over ontstonden.

Zo werd Karel V:

• in 1524 Heer van Friesland
• in 1525 Heer van Doornik en het Doornikse
• in 1528 Heer van Utrecht
• in 1528 Heer van Overijssel
• in 1528 Heer van Drenthe
• in 1528 Heer van Wedde
• in 1528 Heer van Westwoldingerland
• in 1536 Heer van Groningen
• in 1543 Hertog van Gelre
• in 1543 Graaf van Zutphen

En in 1543 dus leider over de gehele Nederlanden.

De oorlog met Frankrijk, veelal om Italië

In 1520 was Karel V gekroond tot keizer van het heilige Roomse rijk. Dat zorgde voor Frans I van frankrijk voor onrust. Die begon in 1521 een oorlog tegen Karel V (duurde tot 1526). Frans I sloot dat jaar een verbond met Engeland, maar dat ging mis. Hendrik VIII koos de kant van Karel V in 1521. Er volgden nog vier oorlogen: 1526-1530, 1535-1538, 1542-1544 en 1551-1559.

Onder de Italiaanse Oorlogen wordt de reeks van opeenvolgende oorlogen tussen 1494 en 1559 bedoeld. Het innemen van Milaan 1521 was een succes voor de habsburg en zijn bondgenoten. In 1522 was er de slag bij Bicocca en dan koos Frans I van Frankrijk voor Sulejmani de grote van het Ottomaanse Rijk (Turken) de grote vijand van de Paus. In 1523 viel de Engelsen Frankrijk binnen. Frans I voelt zich verraden. Een Franse poging mislukt in 1524 bij Lombardije. En in 1525 is er de slag om Pavia waar Frans I werd gevanggenomen door de keizers troepen. In 1526 was de oorlog gedaan. Frankrijk zal Vlaanderen niet meer invallen. Maar de oorlog ging nog voort gedrurende de tweede oorlog 1526-1530. In 1526 is er een winst voor de Habsburgers. Tijdens de plundering in Rome in 1527 vlucht paus Clemens' VII de St. anglo kerk in. Van 1527-1528 heerst er in Napels een langdurige oorlog. En in 1528 volgt Genua, waar de Fransen moesten opgeven. De slag bij Bologna volgt in 1529. Frankrijk won de slag bij Marino. Florence 1529-1530. De belegering van Florence werd gewonnen door de Habsburgers. Later trouwt Frans I met de oudere zus van Karel V in 1530. In datzelfde jaar werd Karel door paus Clemens' VII op zijn verjaardag tot keizer gekroond. De derde oorlog om Milaan was kort, van 1535-1538. De Hertog van Milaan was kinderloos door ziekte gestorven. In 1536 viel een bende Milaan aan maar in 1538 kwam paus Paulus III tussenbeide. De heren sluiten een vredeverdrag in Milaan. De laatste oorlog tegen Frans I duurt van 1542-1546. Frans I verklaarde de oorlog tegen Karel V op 12 april 1542. Deze strijd duurt zo'n VIER JAAR. Tussen 1543-1544 is er ook nog de strijd tussen Lombordije en Nice.

De dreiging met de turken

De oorlog met de Turken ging moeizaam, zoals met een invasie in Algiers in 1529. De invasie in 1535 in Tunis verliep slecht. Maar gelukkig ging het in Wenen goed. Daar trokken de Ottomanen (Turken) weg. Met hulp van zijn broer Ferdinand.

Reformatie

Het werd er voor Karel V niet makkelijker op. Ook door de kerkhervorming die we kennen als de reformatie ontstonden grote politieke problemen. Op 31 oktober 1517 maakte Maarten Luther in 95 stellingen zijn bezwaren tegen de katholieke kerk duidelijk. Zijn ideeën kregen in de Nederlanden ook navolging. Omdat het Heilige Roomse Rijk vooral katholiek was, lokte dat veel weerstand uit bij Karel V en later ook bij Filips de Schone. In 1523 werden de aanhangers van Luther achtervolgd en belanden zij op de brandstapel. Ook de wederdopers die zich verzette tegen de katholieke kerk kregen het zwaar. Karel V trad keihard op tegen alle vormen van wat hij zag als ketterij. In 1550 vaardigde Karel V een 'bloedplakkaat' uit waarbij alle Lutheranen met de doodstraf werden bedreigd. Dit ging de inquisitie heten. Het was een rechtbank van de Katholieke Kerk, die belast was met de opsporing van, het onderzoek naar en het opleggen van straffen aan ketters. Ook de volgers van de franse Johannes Calvijn (de Calvinisten) gingen in tegen de houding van de overheid. Ze waren nog weerbaarder dan de Lutheranen. Met hagenpreken (erediensten in het open veld) maakten ze hun standpunten over het geloof aan de bevolking duidelijk, uiteraard tegen de zin in van de overheid. Karel V zal de beeldenstorm op 10 augustus 1566 niet meer meemaken.

Huwelijk en kinderen

Op 10 maart 1526 trouwde hij in Sevilla met Isabella van Portugal. Ze kregen vijf kinderen:

• Felipe (21 mei 1527 - 13 september 1598), ook bekend als Filips II van Spanje of Filips de Schone
• María (21 juni 1528 - 26 februari 1603), ofwel Maria van Oostenrijk
• Fernando (1530-1530)
• Juana (26 juni 1537 - 7 september 1573), ofwel Juana van Oostenrijk
• Juan (20 april 1539 - 20 april 1539)

Zijn vrouw Isabella van Portugal sterft in het kraambed (geboorte van Juan) op 36 jarige leeftijd. Karel V zou later niet meer Trouwen en vanwege zijn verdriet van Isabel zijn dood droeg hij hele zijn leven rouw kleren .

In 1544 kwam de dan 11 jarige Willem van Oranje (1533-1584) aan het hof van Karel V, kort nadat Willem het prinsdom Orange in Frankrijk van René de Châlon had geërfd. Hij werd hierbij edelman en Karel V bepaalde dat Willem verder aan zijn hof opgevoed moest worden. Willem was eerst Luthers opgevoed en werd later katholiek. In 1551 trouwde Willem met Anna van Egmond, dochter van een veldheer van Karel V, Maximiliaan van Buren. De bezittingen van het huis Egmond-Buren werden van Willem, die daarmee een van de rijkste edelen van de Nederlanden werd. Willem en Karel konden het goed vinden met elkaar. De relatie met Filips II van Spanje ging minder soepel.

Troonsafstand

In 1555 trad Karel V af en volgde zijn oudste zoon Filips II van Spanje hem op; de oude keizer was oud geworden en leidde aan de jicht en artritis. Hij kon niet meer goed regeren maar zijn zoon kon dat wel. Het volk was erg verdrietig want de keizer was populairder dan zijn zoon. Karel bied zijn excuses aan het volk aan. Later trok Karel zich terug in een Spaans klooster en stierf op 21-september 1558. Hij werd 58 jaar oud. Na zijn dood werd zijn rijk verdeeld. Het Spaanse rijk ging naar zijn zoon Filips de Schone en het Heilige Roomse Rijk aan zijn broer Ferdinand van Oostenrijk.

Wapen

Wapen van de Romeinse keizer Karel V, Karel I als koning van Spanje

Het wapen van Karel V, met de dubbele adelaar van het keizerschap, het hartschild van zijn erflanden, de keten van de Orde van het Gulden Vlies en de Zuilen van Hercules met zijn motto Plus Ultra (Nederlands: Steeds verder). Dit is een Latijnse uitdrukking die nog steeds bekend is als wapenspreuk van Spanje. Het is de tekst die de vroegere Hercules volgens de overlevering had gebeiteld op de Zuilen van Hercules aan weerszijden van de Straat van Gibraltar om het einde van de wereld in de klassieke oudheid aan te geven. Onder Karels bewind kende Spanje een enorme koloniale uitbreiding en met dit nieuwe motto wilde hij aangeven dat de Straat van Gibraltar niet langer het einde van de wereld was en dat Spanjes ambities (wil, wens) veel verder reikten.

Externe links

• Levensbeschrijving van Karel V

Koningen van Spanje

Karel I (1516-1556) · Filips II (1556-1598) · Filips III (1598-1621) · Filips IV (1621-1665) · Karel II (1665-1700) · Filips V (1700-1724) · Lodewijk (1724) · Filips V (1724-1746) · Ferdinand VI (1746-1759) · Karel III (1759-1788) · Karel IV (1788-1808) · Ferdinand VII (1808) · Jozef (1808-1813) · Ferdinand VII (1813-1833) · Isabella II (1833-1868) · regentschap (1868-1870) · Amadeus (1870-1873) · Eerste Spaanse Republiek (1873-1874) · Alfons XII (1875-1885) · Alfons XIII (1885-1931) · Tweede Spaanse Republiek (1931-1939) en Spaanse Staat (1936-1975) · Juan Carlos I (1975-2014) · Felipe VI (2014-heden)