Auteursrecht
Wanneer je iets origineels maakt, bijvoorbeeld een tekst of een foto, heb je automatisch het auteursrecht. Jij bent dan immers de auteur van het werkstuk. Je hoeft daar verder niets voor te doen, alleen maar iets maken. Copyright is het Engelse woord voor auteursrecht. Daarom zie je vaak het tekentje © staan bij allerlei teksten en foto's.
Als er bijvoorbeeld het volgende op een website staat:
© Jantje
dan wil dat zeggen dat Jantje het auteursrecht heeft op alles wat op die website staat.
Auteurswet
In 1912 is er een speciale wet geschreven om het auteursrecht vast te leggen: de Auteurswet. Dat was nodig om iedereen die dingen maakt, zoals schrijvers, fotografen en schilders, te beschermen tegen mensen die hun werk wilden stelen. Die mensen zijn dus de makers van het werk.
Als je het auteursrecht hebt op een foto, mag je zelf zeggen of die foto gepubliceerd wordt, bijvoorbeeld in een krant of op een website. Als iemand jouw foto gebruikt zonder dat jij hem hebt gezegd dat het mag, 'steelt' die ander jouw foto dus eigenlijk. Want het mag niet van de Auteurswet.
Geldigheid
Een maker van een werk heeft zijn hele leven het auteursrecht op iets dat hij heeft gemaakt. Op die manier kan iemand geld verdienen als hij iets maakt. Als je bijvoorbeeld een foto maakt, kun je eisen dat iedereen die de foto gebruikt, geld betaalt aan jou. Zo zou je je hele leven geld kunnen verdienen aan die foto, elke keer dat iemand hem gebruikt.
Als een maker doodgaat, blijft zijn werk nog 70 jaar beschermd door het auteursrecht. Zijn erfgenamen (meestal de familie) krijgen dan het auteursrecht.
Werk overnemen
Boeken, internet en televisie: overal vind je werken die zijn beschermd door het auteursrecht. De meeste informatie die je vindt op het internet mag je dus niet zomaar overnemen. Want dat staat in de Auteurswet.
Als je iets wilt overnemen, moet je toestemming vragen aan de auteur. Als hij ja zegt, kan hij nog wel een paar eisen stellen aan het overnemen van zijn werk. Bijvoorbeeld:
- "Mijn naam moet er bij"
- "Ik wil geld hebben voor mijn werk"
- "Je mag het wel gebruiken, maar je mag er niets aan veranderen"
- "Jij mag het gebruiken, maar niemand anders mag het overnemen"
Copyleft
Naast Copyright is er ook Copyleft. Dit zijn Engelse woorden. Left betekent links, het tegenovergestelde van "right" (rechts). Auteurslinks, dus eigenlijk!
Mensen die iets maken, en graag willen dat iedereen het werk verspreidt, doen vaak afstand van een groot deel van hun auteursrecht. Je hoeft dan geen toestemming te vragen als je het werkt wilt gebruiken.
De maker gebruikt dan bij het publiceren een "licentie". Een licentie is eigenlijk een stuk tekst, waarin staat wat je wel en niet mag doen met een werk dat iemand heeft gemaakt. Omdat er van zulke licenties veel meer mag dan van de Auteurswet, worden ze vaak vrije licenties genoemd.
Bekende voorbeelden van vrije licenties zijn:
- GFDL (GNU Free Documentation License, speciaal voor teksten gemaakt, maar ook bruikbaar voor andere werken)
- Creative Commons (voor alle soorten werken, bijvoorbeeld ook cd's en filmpjes)
GFDL
Op internet komen steeds meer websites waarop dat soort licenties gelden. Je bent nu aan het lezen op WikiKids. WikiKids gebruikt zelf een vrije licentie! De licentie van WikiKids heet GNU Free Documentation License, afgekort GFDL. Wikipedia gebruikt ook die licentie.
De tekst van WikiKids wordt onder de GFDL-licentie verspreid. Dat is een hele lap tekst die je hier kunt vinden. Het is in het Engels, en het is een behoorlijk ingewikkelde tekst. In het kort komt het hier op neer:
Als een document onder de GFDL valt, mag iedereen die tekst
- kopiëren
- veranderen
- verkopen
Er zitten wel twee eisen aan:
- het document - zelfs al heb je de tekst daarvan veranderd - moet weer onder de GFDL vrijgegeven worden
- je moet de oorspronkelijke auteur vermelden.
Creative Commons
Als een maker graag wil dat zijn werk verspreid wordt, kan hij ook kiezen voor een Creative Commons-licentie. Afgekort heet dat een CC-licentie.
Als je iets vindt met een CC-licentie erbij, betekent dat dat je zonder toestemming te vragen, een aantal dingen mag doen. Wat je precies mag doen, hang af van de letters die achter "CC" staan. Een klein overzicht:
- CC-BY (Attribution)
- "By" betekent "door". "Attribution" betekent zoiets als "Naamsvermelding". Je mag het werk kopiëren, verspreiden, vertonen, uitvoeren en veranderen. Je moet er wel bijzeggen door wie het oorspronkelijke werk is gemaakt.
- CC-NC (Non-commercial)
- "Non-commercial" betekent "Niet Commercieel". Je mag het werk kopiëren, verspreiden, vertonen, uitvoeren en veranderen. Je mag het niet commercieel gebruiken, dus je mag er geen geld mee verdienen.
- CC-ND (No Derivative Works)
- "No Derivative Works" betekent geen afgeleid werk. Je mag het werk kopiëren, verspreiden, vertonen en uitvoeren. Maar je mag er niets aan veranderen.
- CC-SA (Share Alike)
- "Share Alike" betekent "gelijk delen": Als je het werk verandert, moet je het weer vrijgeven onder dezelfde licentie.
Soms staan er verschillende lettercombinaties achter het CC-deel. Dan is er een combinatie van voorwaarden gesteld aan het hergebruiken van het werk.