Buitenaards leven
Buitenaards leven is leven dat niet op aarde voorkomt. Buitenaardse wezens worden ook aliens genoemd. Al jaren lang wordt er gespeculeerd over hoe ze eruit zien. Tijdens de opkomst van science-fiction werden ze afgebeeld als groene mannetjes met grote ogen, maar nu het buitenaards leven steeds dichterbij komt, krijgen wetenschappers een beter beeld van de aliens. Je zou het misschien niet verwachten, maar het lijkt er niet op dat ze aan de verwachtingen van de science-fiction voldoen.
Buitenaards leven volgens religie
De Bijbel geeft een antwoord op de vraag: “Is er leven op andere planeten”. Wel staat er in De Bijbel dat de aarde op dag één van de scheppingsweek wordt geschapen. De zon, maan en de sterren werden op dag vier geschapen. De aarde is dus speciaal, omdat hij is gevormd om bewoond te worden. Hemellichamen werden geschapen om een scheiding te brengen tussen dag en nacht, dagen en jaren. In de statenbijbel, ofwel het eerste testament van de bijbel wordt her volgende over buitenaards leven geschreven:
De schepper van dit universum bracht 2.000 jaar geleden een bezoek aan de aarde. Toen de volheid van de tijd gekomen was, zon God Zijn Zoon uit. Het woord is vlees geworden en heeft onder ons gewoond. En wij hebben gezien en getuigen dat de Vader de Zoon gezonden heeft als Zaligmaker van de wereld. Dit is een betrouwbaar woord en alle aanneming waard dat Christus in de wereld is gekomen om zondaars zalig te maken. (EO, 2004/2007; Verhoeven, z.d.).
Ook De Koran geeft een antwoord. In De Koran staat dat de mens contact zal krijgen en omdat Allah de schepper is van de hemelen en de aarde, zal de kennismaking positief zijn. Op de opstandingsdag zullen de bewoners van de hemelen en de mensen op aarde een terugkeer van God meemaken (Islam-Koran, z.d.). Zo staat er in de Koran: Ieder die in de hemelen en op aarde is, komt als dienaar tot de Erbarmer. Hij heeft hen nauwkeurig geteld en een ieder van hen zal de opstandingsdag alleen tot Hem komen. Tot zijn tekenen behoort de schepping van de hemelen, de aarde en de schepselen die hij in beiden heeft verspreid. En als Hij wil, is Hij bij machte om hen bijeen te brengen. God heeft zeven hemelen geschapen en de aarde, zodat jullie weten dat God almachtig is en Hij alles met Zijn kennis omvat (Risala, 2005-2016).
Het Jodendom sluit buitenaards leven sinds de 13e eeuw niet buiten. Zo is er gezegd dat de omvang van het universum enig besef geeft aan Gods grootheid. Rabbi Albo zei dat buitenaardse wezens geen zelfstandige betekenis hebben, omdat het heelal voor de mensheid is geschapen. Het Jodendom denkt dat er buitenaards leven is, maar welk nu hebben de schepselen en werelden? De Kabbala geeft daar antwoord op: ‘Iedere Tsaddiek (heilige) krijgt een ster, waarin hij zijn spirituele capaciteiten kan ontplooien. De wijzen voorzagen een overbevolkte aarde en dat deze te weinig ruimte zou bieden voor alle Tsaddiekiem’ (Evers, 2014).
Wat is er nodig om te kunnen leven?
Wetenschappers kijken naar drie aspecten: water, energie en chemie. Alle cellen op aarde bevatten vloeibaar water en het leven is in zee ontstaan. Daarom denken astrobiologen dat een stabiele hoeveelheid vloeibaar water een eerste voorwaarde is voor leven zoals wij dat kennen. Alle levende organismen hebben een stofwisseling en die energie vereist. Deze kan van de zon afkomen of wordt uit voedsel gehaald. Tot slot is het leven op aarde opgebouwd uit elementen van koolstof, waterstof en stikstof. Ook deze moeten dus terug te vinden zijn (Grubbe, 2017).
Volgens professor John Heise is het belangrijk om eerst te onderzoeken hoe het leven op aarde is ontstaan. Veel wetenschappers gaan ervan uit dat het leven is ontstaan uit niet-levende materie. Vermoeddelijk begon het met een RNA-fase, een soort molecuul dat DNA kopieert en er op lijkt. ‘Als je eenmaal RNA hebt, dan heb je een begin, omdat het zichzelf kan reproduceren’, aldus Heise.
Om in te schatten hoe groot de kans is dat er op een bewoonbare planeet leven ontstaat, dan is het belangrijk om te weten hoe lang de processen duren. Als het ontstaan van het leven schaalt naar een jaar, ontstaat de aarde op 1 januari. Begin maart ontstaat de eerste blauwalg in zee en op 31 juli krijgt de aarde als gevolg daarvan een zuurstofrijke atmosfeer. 15 november ontstaan de eerste waterdiertjes en op 15 december de eerste zoogdieren. Op 31 december 22:00 loopt de eerste mens rond en om 23:50 ontstaan de homo Sapiens (Dekennisvannu, 2012).
Astronoom Marco Spaans zegt dat het heelal een bijzonder gunstige omgeving is voor het ontstaan van leven, omdat de 3 basisvoorwaarde in overvloed aanwezig is in het heelal. “Krijgt het leven kans om te overleven?”, is de vraag die hij zich afvraagt. De eerste cruciale stap is de vorming van een cel, wat op aarde een miljard jaar duurde. De omstandigheden moeten al die tijd redelijk stabiel zijn. Op aarde was alles goed geregeld, we zitten in een stabiele baan, hebben een grote maan die de aardas staande houdt, een magneetveld dat kosmische straling tegen houdt en we worden beschermd door Jupiter die puin opzuigt”.
Spaans zegt dat ze goede gronden hebben om aan te nemen dat in het één van de duizend gevallen lukt. Dus als er een miljard planeten in de leefbare zone zitten, dan zijn er een miljoen waar een vorm van primitief leven voorkomt. Vervolgens wordt de vraag gesteld: “Op hoeveel van die miljoen planeten is er uit dat primitieve leven iets intelligents gegroeid”? Belangrijk om je te realiseren is dat 99,99% van het leven op aarde uit het primitieve soort bestaat. 0,01% bestaat uit plantjes en kwallen, wij mensen zijn het topje. Daarnaast is de aarde 4,5 miljard jaar oud en de mens gaat pas een paar miljoen jaar mee. Ons technologisch vermogen is nog jonger en 50 jaar worden er krachtige radiosignalen uitgezonden. Een paar eeuwen op vier miljard jaar is niet meer dan een flits. Voor een andere beschaving zijn wij dus heel moeilijk te vinden (Engels, 2013).
Leven in ons zonnestelsel
Mercurius
De temperatuur ligt tussen 465°C overdag en -185°C’s nachts. Door de ontbrekende atmosfeer wordt er geen ultraviolet straling tegen gehouden. De planeet is te klein om een dampkring vast te houden, waardoor er geen vloeibaar water is. Wetenschappers denken dat het onwaarschijnlijk is dat de planeet leven heeft gekend.
Venus
De atmosfeer houdt de warmte goed vast door de grote hoeveelheid koolstofdioxide. De temperatuur loopt op tot 475°C. Hoog in de atmosfeer is het 25°C. Wolken bestaan voor 75% uit zwavelzuur en 25% uit waterdamp. Het is mogelijk dat daar leven bestaat, maar de kans is klein. Wetenschappers vermoeden dat het verleden van Venus zachter was, omdat hij even groot is als de aarde en het uit hetzelfde soort gesteente bestaat. Als de modellen kloppen, bestaat er kans dat er leven is geweest (Vium, 2016).
Maan
De temperatuur ligt tussen de 116°C en -170°C. De maan heeft geen dampkring, geen oppervlakte water en er is geen (fossiel) leven gevonden. Mogelijk is er waterijs bij de polen. Toch weten wetenschappers het zeker dat de maan een dode wereld is geweest.
Mars
De atmosfeer is te ijl om warmte vast te houden. In de zomer komt de temperatuur rond de evenaar net boven de nul uit. Er is geen vloeibaarwater, wel ijs en permafrost. Door de atmosfeer wordt er geen ultraviolet straling tegengehouden. Toch denken wetenschappers dat er primitief leven is geweest.
Jupiter
De atmosfeer bestaat uit waterstof en helium. Door de waterdruppeltjes in de wolken, zou het geschikt kunnen zijn voor primitief leven. Echter hebben we op aarde nog geen dieren of planten gevonden die zich aan de omstandigheden in de wolken hebben aangepast. Daarom denken wetenschappers dat de kans op leven daar klein is.
Saturnus
De atmosfeer bestaat uit 95% waterstof en 5% helium. Kans dat daar leven voorkomt, lijkt nihil.
Uranus en Neptunes
De temperatuur ligt lager dan -200°C en daarom kan er met zekerheid worden gezegd dat daar geen leven heeft kunnen ontstaan (Volkssterrenwacht Urania, z.d.).
Aarde
De gemiddelde temperatuur is gemiddeld 15°C. De atmosfeer bestaat uit zuurstof, stikstof, koolstofdioxide en waterdamp (Weeronline, z.d.).
Waar is het leven van nu?
De beste kandidaten voor het leven in de ruimte zijn de manen en planeten die ijskoud zijn. De grootste kans op leven verwachten ze te vinden op de Jupitermaan Europa, Mars, Jupitermaan Enceladus en de Saturnusmaan Titan.
Jupitermaan Europa
De gemiddelde temperatuur is -170°C. Hij is bedenkt met een ijskap vol scheuren met breukvlakken, waarin zich nieuw ijs vormt. Omdat de planeet niet groter wordt, vragen astronomen zich af waar het oude ijs blijft. Ze hebben ontdekt dat het oude ijs in de bodem wordt gedrukt en het met de warmere onderliggende ijslaag versmelt. Onder het ijs gaat een grote zee schuil. In 2020 gaat NASA daar een onderzoek doen.
Mars
Op Mars is het -63°C. In het ijs van de polen liggen misschien resten van leven. Uit gegevens van vroeger blijkt dat de planeet op de aarde leek. Er stroomde water over het oppervlak en via vulkanische activiteit konden de chemische bouwstenen van het oppervlak, het binnenste van de planeet bereiken. Nu is het oppervlak droog en kaal, maar micro-organismen kunnen zich verborgen hebben in het ijs en vlak onder het oppervlak (Grubbe, 2017).
Saturnusmaan Eceladus
Op de maan is het -222°C. Onlangs is er waterstof gevonden en met deze vondst beschikt de maan over alle drie de basisvoorwaarden voor leven: water, energiebron en chemische bouwstenen. Met waterstof en kooldioxide kan methaan worden gemaakt. Dat is een basis voor leven, zoals we dat op aarde kennen (Priess, 2017). De maan heeft een vloeibare oceaan onder de dikke ijskap (Grubbe, 2017).
Saturnusmaan Titan
De atmosfeer bestaat uit zuurstof, kooldioxide en water. Er zijn meren en rivieren die bestaan uit vloeibaar methaan en ethaan. De temperatuur ligt op de -172°C. Onlangs is er in de atmosfeer een stof gevonden dat celmembramen kan ontwikkelen. Deze stof wordt niet op aarde gevonden en dat zou betekenen dat de cellen die daar ontwikkelen niet lijken op de cellen op aarde en daarom een anderen vorm van leven zou kunnen zijn (Viuf, 2017).
De zoektocht naar buitenaards leven
De zoektocht naar leven en water in de ruimte is op dit moment een zoektocht naar bewoonbaarheid. Astronoom Rami Rekola schrijft over de traditionele bewoonbare zone rond een ster. “De druk en temperaturen waarbij vloeibaar water kan bestaan, gevonden worden in gebieden met voldoende, maar niet te warmen en met een aanwezige, maar niet te dichte atmosfeer. Gaswolken zijn te ijl en koud, sterren zijn te heet, hemellichamen dicht bij de ster, zijn te heet en lichamen die ver staan, zijn te koud – tenzij ze een plaatselijke warmtebron hebben. Lichamen die te klein zijn, kunnen geen atmosfeer vasthouden’.
Deze basisbeperkingen hebben mede de richting bepaald vn onze zoektocht. Toch zijn de beperkingen afgezakt, doordat er water is ontdekt op Europa en Enceladus. Deze manen passen voor een deel binnen de definitie van Rekola: ‘Het vloeibare water bestaat dankzij de getijdenkrachten, doordat ze zich door het intense zwaartekrachtveld van hun moederplaneet bewegen. Het zwaartekrachtveld vervormt de manen en daardoor warmen ze op’.
Vroeger dacht men dat sterren met grotere zon dan die van ons, de ontwikkeling van intelligent leven onmogelijk zouden maken. Omdat ze hun voorraad waterstof te snel opbranden. Leven zoals we dat op aarde kennen zou dan niet kunnen ontstaan. Kleine sterren branden juist langzaam en de energie die ze afwegen werd zo zwak geacht dat een planeet heel dicht om de ster moet draaien om vloeibaar water te kunnen hebben. In zo’n kleine baan zou de planeet zich aan de ster hechten en aan de ene kant bevriezen en aan de andere kant verkoken.
Deze opvattingen zijn aan het veranderen, omdat we op aarde in steeds extreme omstandigheden leven ontdekken. Denk bijvoorbeeld eens aan de duisternis van de oceaanbodem. Ook door de technologische ontwikkelingen kunnen we zelfs leven buiten ons zonnestelsel zoeken. Deze planeten worden exoplaneten genoemd en sinds de zomer van 2014 zijn er 1800 gevonden. Een onderzoeker brekekende 22% van de rotsachtige planeten die om een zon draaien, dezelfde hoeveelheid energie krijgen als de aarde van de zon. Dat betekent dat er twee miljard planeten zijn die potentie hebben voor vloeibaar water op het oppervlak. Al deze ontdekkingen heeft de buitenwereld een beetje verveld, waardoor de vondst van nieuwe werelden zo gewoon is geworden dat kranten en tv er nauwelijks aandacht aan besteden.
Er zijn veel planeten gevonden, maar daarvan hebben we weinig informatie. Dat komt doordat vele planeten niet groter zijn dan 1 pixel op een grote foto. Daarom is de taak om deze exoplaneten van dichtbij te onderzoeken en hiervoor zijn twee ruimtesondes ontwikkeld (Jha & Vries, 2016).
Toekomst
De mensheid is dus bijna zover om leven buiten ons eigen zonnestelsel op te sporen. Stel dat er op een exoplaneet intelligent leven vinden, dan hebben we een ruimtesonde waarin een boodschap te vinden is. Dat zijn beelden en geluidsfragmenten die gaan over positieve zaken. Stel dat buitenaardse wezens ons eerst vinden, dan worden ze ontvangen door de Verenigde Naties. Echter vinden wetenschappers het een betere taak voor een onderzoeker, omdat hij heeft geleerd om objectief verslag te doen en hij geen militaire of politieke belangen heeft. Het eerste contact moet heel voorzichtig uitgevoerd worden, omdat wij of zij misschien bedreigende micro-organismen bij zich dragen. Daarom zal het ruimtevaartuig in quarantaine moeten en het individu dat contact legt, een speciaal pak dragen (Kraaijvanger, 2015).
Sthephen Hawking vindt het niet verstandig om signalen naar buitenaardse beschavingen te sturen. Hij zegt: “Dit kan heel gevaarlijk zijn en het ergste is dat we al decennia signalen uitzenden. Wellicht vinden buitenaardse wezens ons net zo waardevol als dat wij bacteriën binden”. Het is riskant om contact op te nemen, omdat zij misschien duizenden, miljoenen of miljarden jaren verder is dan de mensheid. Hawking denkt hetzelfde over kunstmatige intelligentie. “Kunstmatige intelligentie is het beste of het slechtste wat de mensheid kan overkomen. Het kan zich op hogesnelheid herontwerpen, terwijl wij mensen het moeten doen met langzame, biologische evolutie”.
Desondanks willen Hawking en Yuri Milner een ruimtevaartuig naar een buurster sturen, om daar onderzoek te doen naar leven (Kraaijvanger, 2016). Zo zei hij: “De mens voelt een diepe behoefte om te ontdekken, te leren en te weten, maar we zijn ook sociale wezens. Het is belangrijk voor ons om te weten of we alleen zijn. Dit wordt het meest krachtige, uitgebreide en intensieve wetenschappelijk onderzoek dat ooit werd ondernomen naar signalen van intelligent leven” (Boer, 2015). Wel wil Hawking alleen luisteren. “We moeten niet schreeuwen in de kosmos, omdat die hogere levensvormen weleens net zulk agressieve, gewelddadige karaktereigenschappen hebben als wij” (NOS, 2015).