Gebruiker:MrGys/Kladblok: verschil tussen versies

Versie van 1 nov 2014 13:24

Dit is mijn kladblok waar ik dingen uitprobeer en waar ik grote artikelen voorbereid. Deze pagina alsjeblieft niet bewerken.

Bestand:Lapis niger.jpg

De Lapis niger (Zwarte Steen), een marmeren steen met een Latijnse tekst erop. Gevonden in een grot onder het Forum Romanum.

Latijn is een dode taal. Je kan Latijn nog wel steeds leren op de middelbare school, als je op het Gymnasium zit. Frans, Spaans, Portugees en Roemeens (de taal van Roemenië) stammen allemaal van het Latijn af. Deze talen noem je Romaanse talen.

Bestand:Bijbelinhetlatijn.jpg

Voorbeeld van een Bijbel in het Latijn. Op de afbeelding is Petrus te zien, met een sleutel in de hand.

Er is nog maar één land ter wereld met Latijn als officiële taal: Vaticaanstad. Het Latijn is ook de taal van de Rooms-Katholieke Kerk. Maar de Latijn die wordt gebruikt in de Rooms-Katholieke Kerk is zo erg aangepast, dat het bijna een aparte taal geworden is. De Bijbel is ook grotendeels in het Latijn geschreven. De Bijbels die wij kennen van nu, zijn vertalingen uit onder andere het Latijn.

Geschiedenis

Latijn is oorspronkelijk de taal van de Latijnen (ook wel de Latini). Dit volk leefde in Latium, een streek in Midden-Italië. Rond 750 voor Christus bouwde zijn de stad Roma (Rome). De inwoners van Rome waren goede vechters en ze wilden meer macht. Ze vochten met de volkeren in Italië totdat ze heel Italië hadden veroverd. Maar dat was voor hun niet genoeg, ze veroverden bijna heel Europa en stukken land daar om heen. Dit noemen we nu het Romeinse Rijk. Door het Romeinse Rijk is Latijn door heel Europa verspreid.

Grammatica

Zelfstandige naamwoorden

In het Latijn heb je net zoals in elke andere taal ook zelfstandige naamwoorden. Het veranderen van de uitgang van een zelfstandig naamwoord noem je verbuigen. De zelfstandige naamwoorden uit het Latijn worden ingedeeld in 3 groepen, afhankelijk van hun uitgang in de nominativus enkelvoud:

Groep 1: Woorden die eindigen op -a
Groep 2: Woorden die eindigen op -us of -um (ook een paar uitzondering die eindigen op -er en -ir)
Groep 3: Alle andere woorden

Woorden die eindigen op -a zijn meestal vrouwelijk, woorden die eindigen op -us zijn meestal mannelijk en woorden die eindigen op -um zijn meestal onzijdig. De woorden in groep 3 kunnen mannelijk, vrouwelijk of onzijdig zijn, maar de woorden in groep 3 worden anders verbogen dan de woorden in groep 1 of groep 2.

Naamvallen

In het Latijn zijn er 6 naamvallen:

Nominativus, voor het onderwerp en het het naamwoordelijk deel van het gezegde.
Genitivus, voor bijvoegelijke bepalingen.
Dativus, voor het meewerkend voorwerp en komt achter sommige voorzetsels (ook als dativus van bezit en dativus object).
Accusativus, voor het lijdend voorwerp en komt achter sommige voorzetsels.
Vocativus, is de vorm gebruikt als je iemand aanspreekt.
Ablativus, voor bijwoordelijke bepalingen.

De uitgang van een zelfstandig naamwoord geeft aan in welke naamval het zelfstandig naamwoord staat en of het enkelvoud of meervoud is.

Verbuigingen

De verbuigingen van de zelfstandige naamwoorden in het Latijn
Getal	Naamval	Groep 1	Groep 2		Groep 3
Getal	Naamval	v	m	o	m/v	o
enkelvoud	nominativus	ros-a	domin-us	bell-um	rex	nomen
	genitivus	ros-ae	domin-i	bell-i	reg-is	nomin-is
	dativus	ros-ae	domin-o	bell-o	reg-i	nomin-i
	accusativus	ros-am	domin-um	bell-um	reg-em	nomen
	vocativus	ros-a	domin-e	bell-um	rex	nomen
	ablativus	ros-a	domin-o	bell-o	reg-e	nomin-e
meervoud	nominativus	ros-ae	domin-i	bell-a	reg-es	nomin-a
	genitivus	ros-arum	domin-orum	bell-orum	reg-um	nomin-um
	dativus	ros-is	domin-is	bell-is	reg-ibus	nomin-ibus
	accusativus	ros-as	domin-os	bell-a	reg-es	nomin-a
	vocativus	ros-ae	domin-ite	bell-a	reg-es	nomin-a
	ablativus	ros-is	domin-is	bell-is	reg-ibus	nomin-ibus

Bijvoegelijke naamwoorden

Persoonlijke voornaamwoorden

In het Latijn heb je ook persoonlijke voornaamwoorden. Persoonlijke voornaamwoorden worden in het Latijn heel weinig gebruikt, alleen als je nadruk wil leggen op iets of iemand. Het onderwerp zit namelijk ook vaak al in de persoonsvorm:

Deum video = Ik zie een god
Ego deum video = Ík zie een god

Het enige verschil tussen zin 1 en zin 2 is dat in zin 2 nadruk wordt gelegd op ik. De persoonlijke voornaamwoorden worden net als de zelfstandige naamwoorden verbogen naar naamval en getal (enkelvoud of meervoud).

De persoonlijke voornaamwoorden in het Latijn
Getal	Naamval	1e persoon	2e peroon	3e peroon
Getal	Naamval	ik/wij	jij/jullie	hij/zij	zij/zij	het/zij
enkelvoud	nominativus	ego	tu	is	ea	id
	genitivus	-	-	eius	eius	eius
	dativus	mihi	tibi	ei	ei	ei
	accusativus	me	te	eum	eam	id
	ablativus	me	te	eo	ea	eo
meervoud	nominativus	nos	vos	ei	eae	ea
	genitivus	nostrum	vestrum	eorum	earum	eorum
	dativus	nobis	vobis	eis	eis	eis
	accusativus	nos	vos	eos	eas	ea
	ablativus	nobis	vobis	eis	eis	eis

Werkwoorden

Werkwoorden in het Latijn bestaan net als in de meeste talen uit een stam en een uitgang. In het latijn zijn er net als in het Nederlands 6 werkwoordstijden:

Plusquamperfectum (voltooid verleden tijd)
Imperfectum (onvoltooid verleden tijd)
Perfectum (voltooid tegenwoordige tijd)
Praesens (onvoltooid tegenwoordige tijd)
Futurum (onvoltooid toekomende tijd)
Futurum exactum (voltooid toekomende tijd)

Plusquamperfectum

Het plusquamperfectum (spreek uit als in het Latijn: ploeskwamperfektoem) is de voltooid verleden tijd, als ik had gewoond in het Nederlands. Het plusquamperfectum (ppf) is qua schrijfwijze het zelfde als het imperfectum, alleen zijn de tussenletters era. Dit zet je tussen elke persoonsuitgang en stam, bij welke soort stam dan ook. Maar er zijn altijd uitzonderingen. Zie: uitzonderingen. Nu krijg je: habitaveram, habitaveras, habitaverat, habitaveramus, habitaveratis en habitaverant. Dit wordt: ik had gewoond, jij had gewoond, hij had gewoond, wij hadden gewoond, jullie hadden gewoond en zij hadden gewoond.

Imperfectum

Het imperfectum is de onvoltooid verleden tijd (het o.v.t.) in het Nederlands: ik woonde, de verleden tijd dus. In het Latijn kun je weer aan de uitgang zien dat het het imperfectum heet. Omdat deze uitgangen bij het imperfectum erg lijken op die van het praesens, hebben ze tussen de stam en de persoonsuitgang ba of eba gezet, zodat je het verschil kunt zien. Dus: habitabam, habitabas, habitabat, habitabamus, habitabatis en habitabant. Dat wordt: ik woonde, jij woonde, hij woonde, wij woonden, jullie woonden en zij woonden. Er zijn ook uitzonderingen, het hangt er namelijk vanaf op welke letter je stam eindigt. Eindigt de stam op een a? Dan zet je tussen de uitgang en de stam ba. Eindigt de stam op een e? Dan zet je er ook ba tussen. Eindigt de stam op een i? Dan zet je er eba tussen. Eindigt de stam op een medeklinker (let op: sommige stammen die op een e eindigen zijn ook als medeklinker vermeld. Het maakt namelijk uit hoe je het uitspreekt. Is het een stomme e? Dan is het een medeklinker-stam. Anders is het een e-stam. Deze regel geldt ook voor het praesens, het perfectum en het plusquamperfectum, verder op)? Dan zet je er ook eba tussen.

Perfectum

Naast het praesens heb je ook andere vormen van werkwoorden. Je hebt namelijk ook de voltooid tegenwoordige tijd (v.t.t.). Dat is in het Nederlands als: ik heb gewoond. In het Latijn heb je dat ook, alleen noem je dat dan het perfectum. Zoals je las in de voorbeeldzin, zie je dat je twee werkwoorden hebt. Heb, en gezeten. Gezeten is een voltooid deelwoord (dat kan je ook opmaken uit: voltooid tegenwoordige tijd), en heb een hulpwerkwoord. In het Latijn gebruik je het hulpwerkwoord niet. Je moet dus uit het woord zelf halen, dat het een voltooid tegenwoordige tijd (perfectum) is. Ook nu weer kan je door middel van de laatste letters zien, dat het een bepaalde tijd is: habitavi, habitavisti, habitavit, habitavimus, habitavistis en habitaverunt. Die v is een tussenmedeklinker, omdat de Romeinen twee klinkers naast elkaar niet mooi vonden klinken. Deze werkwoorden betekenen: ik heb gewoond, jij hebt gewoond, hij heeft gewoond, wij hebben gewoond, jullie hebben gewoond en zij hebben gewoond.

Praesens

Het woord habitare is wonen, een werkwoord dus. Een woord dat eindigt op -re is altijd een infinitief, een heel werkwoord. In het Latijn wordt een infinitief een 'infinitivus' genoemd. Maar woorden die op -re eindigen zijn niet de enige werkwoorden. Je hebt habitare namelijk ook als: habito, habitas, habitat, habitamus, habitatis en habitant. Dit zijn in het Nederlands op volgorde: ik woon, jij/je woont, hij/zij/het woont, wij wonen, jullie wonen en zij wonen. Die vormen noemen we het praesens (zeg: het preesens), in het Nederlands noemen we die persoonsvormen (de onvoltooid tegenwoordige tijd, o.t.t.). Je hebt nog meer 'uitgangen', zoals je de laatste 1 á 5 letters aan het eind van een woord in het Latijn noemt.

Futurum

Futurum exactum

Telwoorden

De telwoorden in het Latijn
Cijfer	Hoofdtelwoorden	Rangtelwoorden
1	unus	primus
2	duo	secundus, alter
3	tres	tertius
4	quattuor	quartis
5	quinque	quintis
6	sex	sextus
7	septem	septimus
8	octo	octavus
9	novem	nonus
10	decem	decimus

Vergelijken

In deze tabel zie je de overeenkomst tussen het Latijn, Nederlands en de andere (belangrijke) Romaanse talen.

Nederlands	Latijn	Frans	Italiaans	Portugees	Roemeens	Spaans
water	aqua	eau	acqua	água	apă	agua
goed	bonum	bon	buono	bom	bun	bueno
ik	ego	je	io	eu	eu	yo
tien	decem	dix	dici	dez	zece	diez
man	homo	homme	uomo	homem	om	hombre
uur	hora	heure	ora	hora	oră	hora
zon	sol	soleil	sole	sol	soara	sol

Zie ook

Oudgrieks

@@ Regel 27: / Regel 27: @@
 * Accusativus, voor het [[lijdend voorwerp]] en komt achter sommige [[voorzetsel]]s.
 * Vocativus, is de vorm gebruikt als je iemand aanspreekt.
-* Ablativus, voor [[bijwoordelijk bepaling]]en.
+* Ablativus, voor [[bijwoordelijke bepaling]]en.
 De uitgang van een zelfstandig naamwoord geeft aan in welke naamval het zelfstandig naamwoord staat en of het enkelvoud of meervoud is.
 ==== Verbuigingen ====
 {| class="wikitable" border="1"
-! colspan="7" | De verbuigingen van de [[zelfstandige naamwoord]]en in het Latijn
+! colspan="7" | De verbuigingen van de [[Zelfstandig naamwoord|zelfstandige naamwoorden]] in het Latijn
 |-
 ! rowspan="2" | Getal
@@ Regel 76: / Regel 76: @@
 === Persoonlijke voornaamwoorden ===
+In het Latijn heb je ook [[Persoonlijk voornaamwoord|persoonlijke voornaamwoorden]]. Persoonlijke voornaamwoorden worden in het Latijn heel weinig gebruikt, alleen als je nadruk wil leggen op iets of iemand. Het [[onderwerp]] zit namelijk ook vaak al in de [[persoonsvorm]]:
-In een Latijnse zin ontbreekt het onderwerp meestal als het een persoonlijk voornaamwoord is. Je moet dan uit de werkwoordsvorm opmaken welk onderwerp je erbij moet denken. Maar als een persoonlijk voornaamwoord niet de functie heeft van onderwerp, dat wil zeggen geen directe band heeft met het gezegde (zoals in: hij gaf een koekje aan '''mij'''), dan heb je wel persoonlijke voornaamwoorden:
+# ''Deum video'' = Ik zie een god
+# ''Ego deum video'' = Ík zie een god
+Het enige verschil tussen zin 1 en zin 2 is dat in zin 2 nadruk wordt gelegd op ''ik''. De persoonlijke voornaamwoorden worden net als de zelfstandige naamwoorden verbogen naar [[naamval]] en getal (enkelvoud of meervoud).
 {| class="wikitable" border="1"
-! colspan="7" | De [[persoonlijke voornaamwoord]]en in het Latijn
+! colspan="7" | De [[Persoonlijk voornaamwoord|persoonlijke voornaamwoorden]] in het Latijn
 |-
 ! rowspan="2" | Getal
@@ Regel 117: / Regel 119: @@
 === Werkwoorden ===
-Werkwoorden in het Latijn bestaan net als in de meeste talen uit een stam en een uitgang. In het latijn zijn er net als in het [[Nederlands]] 6 werkwoordstijden:
+[[Werkwoord]]en in het Latijn bestaan net als in de meeste talen uit een [[Stam (taalkunde)|stam]] en een uitgang. In het latijn zijn er net als in het [[Nederlands]] 6 werkwoordstijden:
 * Plusquamperfectum (voltooid verleden tijd)
 * Imperfectum (onvoltooid verleden tijd)