Lezen

Lezende meisjes in Bangladesh.

Lezen betekent kortgezegd dat je geschreven woorden begrijpt.

De lettertekens die wij gebruiken staan in het alfabet. Er zijn in Nederland en Vlaanderen 26 letters in het alfabet. Met die lettertekens kun je alle klanken opschrijven die wij gebruiken.

Om te beginnen de klinkers a-e-i-o-u, maar ook de samengestelde klinkergroepen zoals aa-ee-ie-oo-uu en ook oe-ui-ei-au-ou enz. Daarnaast heb je de medeklinkers (de rest van het alfabet). Dat alles samen aan klanken uitgedrukt in lettertekens noemen we grafemen.

Er zijn meer klanken in Nederland en Vlaanderen dan de letters die we gebruiken. Denk maar aan de klank aa (zoals in aap), de klank ee (zoals in zeep), de klank ng (zoals in koning), de klank eu (zoals in reus) of de klank ou (zoals in oud). We gebruiken daar geen aparte letters voor. We combineren letters met elkaar. Als je wilt leren lezen is het daarom ook niet genoeg als je alleen de letters kent. Je moet weten dat sommige letters met elkaar gecombineerd zijn om sommige klanken weer te geven.

Leren lezen

Als je leert lezen begin je met het lezen van letters die gekoppeld zijn aan woorden. Die woorden zijn slim gekozen. In de woorden komen de verschillende klanken van het Nederlands voor. En de klanken in de woorden zijn heel goed te horen. Je noemt dit klankzuivere woorden. Een voorbeeld van zo'n woord is het woord huis. Dit is een klankzuiver woord omdat je heel goed de klanken van de verschillende letters kunt horen. Het woord huis bestaat uit de klank h (huh), de klank ui en de klank s (sss). Het spelalfabet gebruiken is dus onjuist, want dan krijg je ha-uu-ie-es.

Er zijn ook woorden die niet klankzuiver zijn. Een voorbeeld van zo'n woord is het woord letter. In dit woord zit twee keer de letter e. Als je het woord uitspreekt dan hoor je dat de eerste e (letter - eh) ook echt als een e (eh) klinkt. Maar de tweede e (letter) klinkt meer als uh. Als je leert lezen is dat verwarrend.

In de meest gebruikte leren lezen methode van Nederland (Veilig Leren Lezen) worden de volgende woorden gebruikt:

• ik – kim – sim
• kip – aap – raak – rem – vis
• maan – pet – meet – been – boot
• doos – doek – zee – ijs – haar
• wip – zon – zak – bus – jas
• jeuk – ziek – lijm – hout – vuur
• mug – saus – muis – duif – geit

Als je deze letters en woorden kent dan kun je snel allerlei andere woorden maken en deze lezen. Het leren lezen van letters en woorden noem je technisch lezen. Je leert de techniek van het lezen. Als je goed bent in technisch lezen dan wordt begrijpend lezen makkelijker. Begrijpend lezen betekent dat je ook snapt waar een woord of tekst over gaat.

Geschiedenis van leren lezen

Hornbook

Bladzijde uit de Orbis pictus sensualium.

Onderzoekers denken nog steeds na over hoe je het beste kunt leren lezen. Vroeger leerden de kinderen lezen door woorden te spellen. Daarna kwam de klankmethode. Bij spellend lezen spel je de letters zoals je ze uitspreekt als je het alfabet opzegt. Het woord aap spel je dan zo: aa - aa - pee. Bij de klankmethode spel je de letters zoals je ze hoort in het woord dus aa-puh. Het woord kim spel je dan als de klanken kuh-i-mmm.

In de loop van de tijd zijn de woorden die gebruikt werden om te leren lezen veranderd. In de middeleeuwen leerden kinderen lezen met het hornbook. Dat was een plankje met de letters van het alfabet erop. Na het hornbook leerden kinderen lezen met het haneboek. Jan Amos Comenius, een geleerde uit de zestiende eeuw, vond dat kinderen het beste leerden lezen als ze bij de woorden die ze lazen ook plaatjes konden bekijken. Zijn boek, met de titel: Orbis pictus sensualium, was het eerste kinderboek met plaatjes. Een soort encyclopedie. In de twintigste eeuw gebruikten kinderen in de basisschool leesplankjes. Daarop stonden woorden en plaatjes bij elkaar. Twee bekende leesplankjes waren Aap Roos Zeef, van Eythymius Becker en Aap Nooit Mies van M.B. Hoogeveen en Jan Ligthart. Nu hangen in veel klassen de plaatjes van Boom Roos Vis aan de muur.

Leesproblemen

Er zijn ook mensen die moeite hebben met technisch lezen. Als je moeite hebt met technisch lezen kun je dyslexie hebben. Mensen met dyslexie vinden het lastig om dat wat ze horen (de klanken) om te zetten in schrijftekens. Woorden hakken en plakken, zoals je dat leert in groep 3, vinden ze moeilijk. Omdat ze het moeilijk vinden om de juiste letters aan de juiste klanken te koppelen vinden ze spelling ook moeilijk.

Denkstappen bij het leesproces

Bij het lezen gebeuren meerdere zaken tegelijk in je hersenen. Eerst moet je het letterteken leren herkennen en welke klank daar bij hoort. Vervolgens zijn er de lettercombinaties met een eigen klank. Dat herkent hebbende moeten de klankgroepjes de klank van het woord vormen waaruit je het woord zelf vormt (het plakken). Door eerst hardop te lezen gaat het kind het woord herkennen en ontstaat er het zogeheten woordbeeld. Na verloop van tijd kan het kind dit verinnerlijken (in het hoofd lezen). Tot zover spreken we van technisch lezen.

Vervolgens moet de betekenis van het woord nog gekoppeld worden. Vandaar ook dat leesboekjes voor beginnende lezers veel plaatjes bevatten die ze waarschijnlijk wel herkennen.

Heb je bijvoorbeeld het woord huis gelezen, dan zie je als het ware een huis voor je. Woord en beeld worden aan elkaar gekoppeld. Abstracte woorden (niet grijpbare zaken) zijn dus lastiger te begrijpen. Het woord stom is technisch gezien redelijk makkelijk te lezen, maar kan zowel dom als niet sprekend betekenen. Al lezende kun je dat vaak wel uit de rest van de tekst (de context) begrijpen. Dat vraagt ook om het hebben van een woordenschat. Tijdens het lezen wordt er telkens teruggegrepen op die woordenschat. Vandaar ook dat voorlezen al heel belangrijk is, want daarmee bouw je de woordenschat van een kind mee op. Andere belevenissen en ervaringen die besproken worden met het kind (kringgesprek, 's avonds de dag doorspreken voor het slapen gaan e.d.) zijn weer belangrijk voor de meer abstracte woorden, want ook bijvoorbeeld emoties krijgen zo een betekenis.

Is er al sprake van een vertraging bij het technisch lezen, dan komt ook het betekenis geven aan de woorden in de knel. Een zwakke lezer zal met zogeheten redactie sommen (verhaaltjes sommen) dan moeite hebben, terwijl het misschien uitstekend kan rekenen.

Lezen vraagt dus om veel oefening.

Spelletje

• Leren lezen in het Engels

	Schrijven
Tekstelementen: alinea · bibliografie · bladspiegel · citaat · coherentie · cohesie · coreferentie · dialoog · eindnoot · glos · jargon · kanttekening · marginalia · plot · rijm · samenvatting · spelling · voetnoot · woordspeling Tekstsoorten: artikel · boek · kinderboek · brief · column · document · e-mail · epiek · essay · folder · gedicht · kort verhaal · lezen · literatuur · lyriek · manuscript · plagiaat · platte tekst · poëzie · proefschrift · proza · rapport · roman · recensie · scenario · scriptie · sms · tekst · tekstsoort · verhaal Theorie: grammatica · intertekstualiteit · isotopie · retorica · stijlfiguur · taalbeheersing· tekstanalyse · tekstlinguïstiek · tekstontwerp · tekstualiteit Hulpmiddelen: grammaticacontrole · spellingcontrole · teksteditor · tekstverwerker