Lijst van Nederlandse spreekwoorden A-E

Spreekwoorden A t/m E - F t/m J - K t/m O - P t/m U - V t/m Z

Uitdrukkingen en gezegden A t/m E - F t/m J - K t/m O - P t/m U - V t/m Z

a

Wie a zegt moet ook b zeggen.

Als je eenmaal ergens aan begonnen bent, moet je het ook afmaken.

aanhouder

De aanhouder wint.

Wie blijft proberen zijn doel te bereiken, heeft uiteindelijk succes.

"De aanhouder wint" is ook de titel van een antimilitaristisch lied met een tekst van Stef Bos en muziek van Boudewijn de Groot, verschenen in het album List (Liesbeth List). [1].

aap

Al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding.

Wie zich mooi aankleedt wordt daarmee zelf nog niet mooi.

Of: Wie zich kleedt als iemand van aanzien wordt daarmee nog niet aanzienlijk.

De spreuk is een navolging van het Latijnse Simia est simia et si aurea gestet insignia. .

Die spreuk was voor Jacob Cats de aanleiding voor het volgende gedicht (1632):

Al draagt de aap een gouden ring zo is het toch een lelijk ding Al heeft de sim een gulden rok, Zo is 'et toch maar enkel jok; Want schoon zij met een grote pracht, Wordt deftig in het spel gebracht, En dat ze voor de eerste maal Komt prachtig treden op de zaal,

Komt wonder moedig aan de dag: Zij is een aap, gelijk ze plach'; Want eer men nog de rolle sluit, Zo kijken hare grillen uit, Want zijde, goud, fluweel, satijn, En geven niet als enkel schijn. De vors die huppelt naar de poel, Al zat hij op een gouden stoel.

appel

De appel valt niet ver van de boom/stam.

Kinderen lijken op hun ouders en maken dezelfde fouten.

Wie appelen vaart, die appelen eet.

Als je handelt in bepaalde goederen, dan zul je deze zelf waarschijnlijk ook gebruiken.

Iemand die bepaalde werkzaamheden voor een ander moet verrichten, geniet daar doorgaans zelf ook van.

Een rotte appel in de mand, maakt al het gave fruit te schand.

Als één iemand uit een groep zich misdraagt, wordt de hele groep erop aangekeken.

Of: een negatieve beïnvloeding van één persoon kan vele anderen op het slechte pad brengen.

april

April doet wat ie wil.

Het weer in april is onbetrouwbaar.

Aprilletje zoet, heeft nog wel eens een witte hoed.

In het begin (de hoed) van april kan het nog wel eens sneeuwen.

arbeid

Arbeid adelt, want luiheid is des duivels oorkussen

Met werken kom je vooruit

balk

Aan een balk, die uit het bos gehaald wordt, moet veel gehakt worden, voor hij in het huis past.

In een religieuze groep, vereniging, etc,: je kunt leden uit een gemeenschap winnen, maar ze moeten wel geleerd worden zich aan te passen.

Wel de splinter in het oog van de ander zien, maar niet de balk in het eigen oog.

Iemand anders wel bekritiseren, maar eigen gebreken niet opmerken.

baten

Wat baten kaars en bril, als de uil niet zien en wil.

Als zijn de condities nog zo goed, als de wil ontbreekt kan er niets gebeuren

beer

Je moet de huid niet verkopen voor de beer geschoten is.

Eerder: ... voor men de beer gevangen heeft.

Men moet zich niet beroemen op zijn succes voor men het behaald heeft.

beetje

Alle beetjes helpen.

Alle kleine details voegen iets toe aan het geheel.

begin, beginnen

Een goed begin is het halve werk.

Een goed voorbereid begin is van doorslaggevende betekenis voor de kans op succes.

(Goed) begonnen is half gewonnen.

Wat niet aangevangen wordt komt ook nooit af.

Wanneer het begin van iets goed is, is de kans groter dat het goed eindigt.

belofte

Belofte maakt schuld.

Als men iets heeft beloofd, dan heeft men ook de plicht dit vervolgens ook uit te voeren.

Belofte maakt schuld en als je ze niet houdt krijg je een dikke bult.

Wie zijn beloftes niet nakomt kan wel eens nare gevolgen krijgen.

beloven

Veel beloven en niets geven, doet de zotten in vreugde leven.

Je kunt normale mensen niet aan het lijntje houden door hun voortdurend iets te beloven en de belofte nooit daadwerkelijk in te lossen; uiteindelijk zullen alleen gekken je beloftes nog voor waar aannemen.

bezem

Nieuwe bezems vegen schoon.

Nieuwe medewerkers (of: nieuwe leiders) pakken de zaken grondig aan.

Nieuwe bezems vegen schoon, maar oude bezems kennen alle hoeken en gaten

Nieuwe medewerkers (of: nieuwe leiders) pakken de zaken grondig aan, maar oude medewerkers (of: oude leiders) weten hoe het moet.

bezinnen

Bezint eer ge begint.

Denk goed na voor je ergens aan begint.

bezoek

Bezoek brengt altijd vreugde aan,
zo 't niet bij het komen is, dan bij het gaan. Nicolaas Beets

bierkaai

Vechten tegen de bierkaai.

Een gevecht aangaan dat je in principe al bij voorbaat verloren hebt.

blind

In het land der blinden, is éénoog koning.

Iemand die weinig kan, wordt toch als deskundig beschouwd, als de overigen nog minder kunnen.

(Vaak toegeschreven aan Erasmus, maar komt iets anders al voor in de Griekse klassieken.)

bloed

Het bloed kruipt waar het niet gaan kan.

Wat iemand graag wil of wat goed bij iemand past, zal die persoon inderdaad ooit gaan doen.

Of: Familie krijgt meer aandacht of hulp.

blood

Beter blo(de) Jan dan do(de) Jan.

Het is beter zich laf blood te gedragen, dan te sterven, dood te zijn.

boer

Wat de boer niet kent, dat vreet hij niet.

Hij wenst uitsluitend gerechten te nuttigen die hij reeds kent. Ook: Hij heeft weinig ondernemingszin. Schrik hebben voor het onbekende.

Als de vos de passie preekt, boer pas op je ganzen/kippen

Waarschuwing tegen een mooipratende bedrieger

Boeren en varkens worden knorrend vet

Een boer die klaagt heeft daar wellicht geen reden toe

bok

Een oude bok lust nog wel een jong/groen blaadje.

Een oude man is nog wel seksueel geïnteresseerd in een jong meisje.

boom

Hoge bomen vangen veel wind.

Mensen in een hoge positie krijgen veel commentaar op hun doen en laten.

boon

Boontje komt om zijn loontje

Iemand die iets slechts gedaan heeft zal daarvoor uiteindelijk zijn verdiende straf krijgen. (wordt meestal gebruikt op het moment dat deze straf zich voltrekt)

(Een afgeleide van Zijn verdiende loon krijgen.
Voortgekomen uit het sprookje van Strohalm, kooltje vuur en boontje.)

boos

Ben je boos? Pluk een roos. Zet die op je hoed, dan ben je morgen weer goed.

breed

Wie het breed heeft, laat het breed hangen.

De rijkaard stelt zijn bezit ten toon.

breien

Zelfs de beste breister laat wel eens een steekje vallen.

Ook al kan iemand iets heel goed, hij (of zij) zal ooit wel eens een fout maken; dat is vergeeflijk.

brood

Wiens brood men eet, diens woord men spreekt.

Men spreekt degene niet tegen van wie men voor zijn broodwinning afhankelijk is.

branden

Wie zijn billen brandt moet op de blaren zitten.

(ook: Wie zijn gat verbrandt, moet op de blaren zitten. )

Wie een misstap doet, moet de gevolgen ervaren.

brug

Je moet geen 'hei' roepen voordat je de brug over bent.

Vreugde over een goede afloop is pas toepasselijk als er niets meer verkeerd kan gaan.

buur

Een goede buur is beter dan een verre vriend.

Een behulpzame buurman is van groter nut dan een vriend die niet aanwezig kan zijn.

Bij de buren is het gras altijd groener.

(ook: Buurmans gras is altijd groener.)

Bij anderen lijkt het altijd beter (omdat men daar de interne problemen niet van kent).

daad

Een goede daad is goud waard.

daalder

De eerste klap is een daalder waard.

De initiatiefnemer heeft een voordeeltje. (Het herinnert aan het bieden en loven op de veemarkt vergezeld van een handklap.)

dag

Pluk de dag (Carpe diem).

Geniet van vandaag.

Men moet de dag niet prijzen voor het avond is.

Men moet er niet van uitgaan dat de loop van een onderneming onveranderd goed blijft.

dansen

Je kunt wel dansen ook al is het niet met de bruid.

Je kunt je best amuseren ook al is het niet altijd precies wat je zou willen.

denken

Denk aleer gij doende zijt en doende denk dan nog.

Maak een plan alvorens ergens aan te beginnen, en stel tijdens de activiteit het plan bij indien nodig.

doen

Al doende leert men.

Door iets vaak te doen, leert men hoe het moet.

(Deze zegswijze komt al sinds de 16^de eeuw voor. Dit is een aansporing om ergens aan te beginnen, al heeft men de techniek nog niet (volledig) onder de knie.)

donker

In het donker zijn alle katten grijs.

(Ook: In de nacht zijn alle katjes grauw.)

Als de situatie niet duidelijk is, zijn de zaken niet goed te beoordelen.

dood

De een zijn dood is een ander zijn brood.

Sommigen hebben voordeel van het ongeluk van een ander.

dubbeltje

Als je alles van tevoren wist, dan kwam je met een dubbeltje de wereld rond.

Het heeft geen zin zich na afloop te beklagen over gebrek aan voorkennis. (Meestal in antwoord op klachten als "Als ik dat van tevoren geweten had.")

Als je voor een dubbeltje geboren bent, dan word je nooit een kwartje.

Als je voorbestemd bent om eenvoudig te blijven, dan zul je nooit rijk worden.

eerlijk

Eerlijk duurt het langst.

Het voordeel dat men denkt te behalen door te liegen houdt niet lang stand.

ei

Beter een half ei, dan een lege dop.

beter iets dan niets.

eind

Een goed begin heeft een goed behagen, maar het eindje zal de lasten dragen.

Het begin van een onderneming kan rooskleurig zijn, maar pas aan het einde zal duidelijk zijn of het een succes is geweest.

ezel

Een ezel stoot zich in 't gemeen geen tweemaal aan dezelfde steen

Het is erg dom om twee keer dezelfde fout te maken.

(Omdat dit een tweeregelig vers is, zijn er verschillende persoonlijke of lokale toevoegingen bedacht die dit tot een kwatrijn uitbreiden.)