Ontsteking

Een ontsteking is een reactie op weefselbeschadiging. De beschadiging kan komen door allerlei oorzaken: overbelasting, een ongeval, chemische stoffen, pathogene micro-organismen, hitte en kou.

Wat is een ontsteking

Ontsteking en infectie zijn niet hetzelfde. Een infectie is het vermeerderen van ziek makende micro-organismen. De ontsteking is de reactie van het lichaam. De infectie is de aanval, de ontsteking is de verdediging. Ontstekingen komen zo nu en dan echter door een misverstand. Voorbeelden daarvan zijn allergieën en auto-immuunziekten. De ontsteking is dan steriel. Uit de kweek komt niets.In beschadigd weefsel komen stoffen vrij die de ontsteking op gang brengen.Prostaglandine en histamine zijn twee voorbeelden van zulke ontstekings-stoffen. Ze maken de haarvaatjes wijder, waardoor er meer bloed in het aangetaste weefsel komt. Haarvaatjes krijgen grotere openingen in de wand, waardoor er vocht naar het weefsel lekt. Dat leidt tot plaatselijk oedeem, dat uit zich in zwelling. Prostaglandine en histamine prikkelen ook zenuwuiteinden. Zo ontstaat pijn, een waarschuwing dat er onraad is.In de luchtwegen ontstaan bij een ontsteking verhoogde slijmproductie (snotteren) en soms vernauwen de luchtwegtakjes, zoals bij astma. Een ontsteking in de huid veroorzaakt eerder jeuk dan pijn.Prostaglandinen zijn niet alleen bij ontstekingen actief maar bijvoorbeeld ook bij weeën, bij de bescherming van de maagwand tegen het maagzuur en bij de bloedstolling. Histamine is vooral betrokken bij allergische reacties.Al met al zorgen deze stoffen voor vijf plaatselijke ontstekingsverschijnselen:Roodheid en warmte door toegenomen doorbloeding. Zwelling door lekkage van vocht uit de haarvaatjes. Pijn door prikkeling van zenuwuiteinden. Dit alles verstoort de functie van het ontstoken weefsel. Daarnaast zorgen prostaglandine en andere vrijgekomen stoffen voor algemene ontstekingsverschijnselen: koorts, moeheid, malaise, gebrek aan eetlust. Dat dwingt tot rust.

Ontsteking verloop

Afweercellen worden naar de plek van de beschadiging gelokt. Samen met het oedeem vormen deze cellen een opgezette ontstekingsmassa. Dat heet een infiltraat.De afweercellen zullen binnendringers, vuil en dode cellen opruimen met fagocytose. Uiteindelijk wordt bij kleine beschadigingen het infiltraat geresorbeerd, het lost op. Daarmee is het plaatselijke herstel afgerond.

Abcesvorming

Een infiltraat kan worden ingekapseld. Dat gebeurt vooral bij bacteriële infecties. Fibrine, een van de stollingseiwitten, en andere stoffen vormen een schil, een kapsel om het infiltraat heen. Binnen dat kapsel gaan de cellen dood en ontstaat een brij van dode cellen, dode bacteriën en levende bacteriën. Dat is pus, uitermate besmettelijk. Het geheel is een abces.

Wanneer het kapsel kapot gaat, verspreiden de bacteriën zich plaatselijk. Dit ziet men bijvoorbeeld bij steenpuisten. Bij een rijp abces is de pus voelbaar en dun geworden. Met een ruime insnijding kan de arts het abces ontlasten. Een abces kan ook spontaan

doorbreken, hopelijk naar buiten. Vanwege het kapsel dringen antibiotica niet door tot inhet abces. Antibiotica kunnen wel bacteriën doden die zich vanuit het abces willen verspreiden.

Bloedvergiftiging

Vanuit een infiltraat of een abces kunnen bacteriën doordringen in de bloedsomloop. Dat heet bacteriëmie, en het hoeft maar kort te zijn. De witte bloedcellen maken snel korte metten met de binnendringers. Intussen heeft de patiënt vaak een hoge koortspiek. Als de patiënt echter een inwendige prothese heeft, een gewrichts-, vaat- of hartklepprothese, of als de patiënt aangetaste hartkleppen heeft, kunnen bacteriën zich daar nestelen, zich verborgen houden en op den duur veel schade aanrichten. Behalve bij diep doordringende infecties ontstaat bacteriëmie ook bij ingrepen aan het tandvlees, bij onderzoeken aan de urinewegen, blaascatheterisatie als er tegelijk ook een urineweginfectie is, en bij darmonderzoeken. Bij een sepsis, een bloedvergiftiging, zijn bacteriën op grote schaal doorgedrongen in debloedsomloop. Ze veroorzaken overal abcessen en beenmergontsteking. De afweer reageert en veroorzaakt een massale ontstekingsreactie. In alle weefsels gaan bloedvaten maximaal open staan en lekken. Daardoor zakt de bloeddruk in de aorta en ontstaat een diepe shock. Organen stoppen met werken. De shock is binnen de kortste keren niet meer te corrigeren. Intussen stort ook de bloedstolling in elkaar.Bronnen van sepsis zijn bijvoorbeeld een decubituswond, een longontsteking, een opstijgende urineweginfectie, een ileus, een onbehandelde wondroos, een geïnfecteerde wond. Alleen door zeer intensieve behandeling in het ziekenhuis lukt het om een deel van de patiënten te laten overleven.

Behandeling

Een ontsteking is nuttig, als er een aanvaller is. De pijn waarschuwt en de verhoogde doorbloeding verhoogt de genezingskans. Een kapsel rond een infiltraat en

abcesvorming zijn een goede manier om de ontsteking plaatselijk te houden en verhoogde slijmproductie spoelt eventuele bacteriën lekker snel naar buiten. Van die ontsteking heeft iemand echter wel last: pijn, zwelling, koorts, malaise. Als er

geen gevaar meer dreigt, kan men pijn en koorts vaak met een gerust hart bestrijden. Een ontsteking door een misverstand, zonder aanvallers in de buurt, zorgt alleen voor overlast, richt alleen maar schade aan en verdient een stevige aanpak zolang het middel niet erger is dan de kwaal. Dat is het geval bij allergieën en auto-immuunziektes.

NSAids

NSAID's remmen de productie van prostaglandine. De afkorting betekent 'ontstekingsremmers, maar geen corticosteroïden'. NSAID's werken tegen pijn, koorts enin hoge dosering tegen de zwelling. Naast salicylzuur bestaat deze groep uit middelen zoals ibuprofen, diclofenac, indometacine, naproxen, enzovoort. Bijwerkingen van NSAID's komen door de remming van prostaglandine op andere plaatsen. NSAID's beschadigen het maagslijmvlies en remmen de bloedstolling. Een maagzuurremmend middel, zoals pantoprazol kan de maag beschermen.

Corticosteroïden

Corticosteroïden (synthetische bijnierschorshormonen) remmen een ontsteking

bijzonder sterk. Ze worden toegepast bij levensbedreigende of schadelijke ontstekingsverschijnselen. Ze vormen daarnaast vaak een onderdeel van chemokuren bijpatiënten met kwaadaardige gezwellen, omdat ze de celdeling remmen. Liefst dient menze plaatselijk toe, om zo weinig mogelijk in het bloed terecht te laten komen. Anders ontstaan er op den duur ernstige bijwerkingen, zoals vollemaansgezicht, botontkalking met afplatting van wervels, waardoor iemand op den duur zelfs kleiner kan worden, spontane botbreuken, spieratrofie, hoge bloeddruk, hyperglycemie, maagzweren, stemmingsstoornissen, dunne huid enzovoort. Bovendien kunnen infecties toeslaan en zich ongemerkt uitbreiden.Langdurige orale toediening van corticosteroïden (met opname in het bloed) onderdrukt de eigen bijnierschors van de patiënt. Die houdt op met werken en herstelt zich na de behandeling maar langzaam. Daarom moet men corticosteroïden lang uitsluipen, om de bijnierschors tijd te geven om weer op gang te komen.