Keramisch neolithicum
In de archeologie van Zuidwest-Azië is het Keramische Neolithicum, ook bekend als het Aardewerk Neolithicum of het Late Neolithicum, het laatste deel van de Neolithische periode, volgend op het prekeramisch neolithicum en voorafgaand aan het Chalcolithicum (kopertijd). Het begon zo'n 8.400 jaar geleden in de Vruchtbare Halve Maan. Tegen die tijd ontstonden er kenmerkende culturen, met aardewerk (pottenbakken) zoals de Halafian (Turkije, Syrië, Noord-Mesopotamië) en de Ubaid (Zuid-Mesopotamië). Deze periode is verder onderverdeeld in: PNA (Pottery Neolithic A) en PNB (Pottery Neolithic B) op sommige locaties:
- Aardewerk Neolithicum A (PNA)
- Yarmukiaanse cultuur
- Lodian (Jericho IX) cultuur
- Aardewerk Neolithicum B (PNB)
- Wadi Raba-cultuur
Het zijn veelal nomadische herderculturen die door de woestijn trekken. Dit duurde tot in de bronstijd voort.
Mesopotamië
De noordelijke Mesopotamische vindplaatsen Tell Hassuna en Jarmo zijn één van de oudste vindplaatsen in het Nabije Oosten waar het oudste aardewerk is gevonden van ca. 9.000 jaar geleden.
Dit aardewerk is met de hand gemaakt, heeft een eenvoudig ontwerp en heeft dikke zijkanten en is behandeld met een soort plantaardig oplosmiddel. Er zijn figuren van klei, dierlijke figuren of op de mens lijkende figuren, inclusief figuren van zwangere vrouwen die worden gezien als vruchtbaarheidsgodinnen, vergelijkbaar met de moedergodin van latere neolithische culturen in dezelfde regio.
Halafcultuur (8.000-7.000 jaar geleden)
Aardewerk was versierd met driehoekjes en streepjes. Ook is deze cultuur bekend om zijn vruchtbaarheidsbeeldjes van klei, vaak beschilderd met zwarte lijnen. Klei was overal te vinden langs de rivieren en daarmee het belangrijkste materiaal. De zorgvuldig gemaakte en geverfde potten, vooral kannen en schalen, werden ook verhandeld. Als kleurstoffen werden ijzer-oxide- bevattende klei in verschillende mate verdund of werden verschillende mineralen gemengd om verschillende kleuren te krijgen.
De Halaf-cultuur zag de vroegst bekende verschijning van een soort van sjablonen of stempels. Ook deze hadden in wezen geometrische patronen zoals driehoekjes en golfjes.
Vrouwelijke vruchtbaarheidsbeeldjes in beschilderde klei, mogelijk godinnen, verschijnen ook in deze periode, circa 8.000 - 7.100 jaar geleden.
Pot versierd met diverse geometrische patronen; 6.900 - 6.300 jaar geleden
Scherf met een vogelachtig figuur, 7.600 - 7.000 jaar geleden
Vrouwelijke beeldjes, 8.000 - 6.100 jaat geleden
Stempel waarmee de patronen werden gemaakt
.jpg)
Hassuna-cultuur (8.000 - 7.000 jaar geleden)
De Hassuna-cultuur in het noorden van Mesopotamië is vernoemd naar de vindplaats van Tell Hassuna in Irak. De decoratie van aardewerk bestaat voornamelijk uit geometrische vormen en enkele dierfiguren zoals steenbokken. Men leefde in rechthoekige huisjes die met gemetselde stenen werden opgebouwd. Hassuna mensen leefden in kleine dorpen of gehuchten, variërend van 2-8 acres (0,81-3,24 ha), waar genoeg regen viel om op sommige plaatsen "droge" landbouw mogelijk te maken. Dit waren de eerste boeren in het uiterste noorden van Mesopotamië. Ze maakten aardewerk in Hassuna-stijl (crèmekleurige slip met roodachtige verf met lijnvormige ontwerpen).
Platte kom met steenbok-achtige dierfiguren
Deel van pot met ingesneden lijnen
Gereconstrueerd deel van huis
Gereconstrueerd huis met rieten plat dak
.jpg)
Samarra-cultuur (8.000 - 6.800 jaar geleden)
In Tell es-Sawwan zijn bewijzen gevonden van irrigatie (bevloeien van de grond) en het telen van gewassen waaronder vlas. Er was sprake van de aanwezigheid van een welvarende cultuur met een sterk georganiseerde sociale structuur. De cultuur staat vooral bekend om zijn fijn gemaakte aardewerk versierd met gestileerde dieren, waaronder vogels, en geometrische ontwerpen op donkere achtergronden. Dit aardewerk werd ook ver naar buiten de gemeenschap verhandeld. De Samarran-cultuur was de voorloper van de Mesopotamische cultuur van de Ubaid-periode.
Schaal met herhalende motieven en dierfiguren
Beeldje van een vrouwfiguur
Schaal met vissen en in het midden een swastika
Fragmenten met verschillende lijn-motieven
Ubaid-cultuur (8.500-5.800 jaar geleden)
De naam is afgeleid van Tell al-'Ubaid in Zuid-Mesopotamië. Er zijn talrijke voorbeelden van Ubaid-aardewerk gevonden langs de Perzische Golf, tot aan Dilmun, waar ook aardewerk van de Indusbeschaving is gevonden.
De Ubaid-cultuur wordt gekenmerkt door grote niet-ommuurde dorpsnederzettingen, rechthoekige huizen van lemen bakstenen met meerdere kamers en het verschijnen van de eerste tempels van openbare architectuur in Mesopotamië.
Huishoudelijke gebruiksvoorwerpen zijn gemaakt van een opvallend fijngewalst of groenachtig gekleurd aardewerk versierd met geometrische ontwerpen in bruine of zwarte verf. Gereedschappen zoals sikkels werden vaak gemaakt van hard gebakken klei in het zuiden, terwijl in het noorden steen en soms al metaal werden gebruikt. Dorpen bevatten dus gespecialiseerde ambachtslieden, pottenbakkers, wevers en metaalbewerkers, hoewel het grootste deel van de bevolking landarbeiders, boeren en seizoengebonden veehouders waren. Er is zelfs sprake van een eerste verstedelijking. Vanuit het noorden verschijnt er de ploeg in de landbouw om de grond om te kunnen gooien.
Op basis van de gevonden graf-giften denkt men dat er sprake was van klasseverschillen onder de mensen.
Het vroegste bewijs voor zeilen is gevonden in Koeweit, wat aangeeft dat zeilen bekend was tijdens de Ubaid periode.
Model van een tempel
Creme-witte kom met geometrische figuren
Platte schaal
Schaal met beker
.jpg)
Neder-egypte of Nijldelta
De voortdurende uitbreiding van de woestijn dwong de vroege voorouders van de Egyptenaren om zich tijdens het Neolithicum vast rond de Nijl te vestigen en een meer agrarische levensstijl aan te nemen.
Faiyum cultuur (7.000 - 5.000 jaar geleden)
De voorouders zijn afkomstig uit de Vruchtbare Halve Maan. Ook zij waren veehouders en verbouwden het land in de buurt van de Nijl (net ten zuiden van de Nijl-delta). Er wordt voor het eerst aangetoond dat men tijdens de Faiyum periode kon weven. Mensen uit deze periode begroeven, in tegenstelling tot latere Egyptenaren, hun doden heel dicht bij, en soms binnen, hun nederzettingen.
Merimde cultuur (6.800 - 6.300 jaar geleden)
De mensen woonden in kleine hutten, maakten eenvoudig onversierd aardewerk en hadden stenen werktuigen. Er werden runderen, schapen, geiten en varkens gehouden. Tarwe, sorghum en gerst werden geplant. De mensen van Merimde (vindplaats Neder-Egypte, 45 km ten noordwesten van Caïro) begroeven hun doden in de nederzetting en maakten beeldjes van klei. Het eerste levensgrote Egyptische hoofd van klei komt uit Merimde.
De Merimbe cultuur heeft sterke banden met de Faiyum cultuur en de Vruchtbare Halve Maan.
Europa (9.000 - 5.000 jaar geleden)
Vanuit de Vruchtbare Halve Maan verspreide zich de culturen over Europa. Dit verschoof zich met een tempo van 0,6-1,3 km per jaar.
Griekenland, Sesklo cultuur (8.000 - 7.000 jaar geleden)
Het Neolithisch Griekenland wordt gekenmerkt door enkele opmerkelijke creaties van steen of aardewerk. De nederzetting in Sesklo geeft zijn naam aan de vroegst bekende neolithische cultuur van Europa, die in Thessalië en delen van Macedonië woonde.
De opgravingen tonen een ontwikkelde vorm van landbouw en een zeer vroeg gebruik van aardewerk dat qua leeftijd overeenkomt met die welke in het Nabije Oosten voorkomt.
Potten met handgrepen
Vrouwelijk beeldje
Zittend terracotta vrouwenberoepen met baby
Soort vaas
De vroege inwoners van Sesklo bouwden hun dorpen op hellingen in de buurt van vruchtbare valleien, waar ze tarwe en gerst verbouwden. Ze hielden kuddes van voornamelijk schapen en geiten, hoewel ze ook runderen, varkens en honden hadden.
Hun huizen waren klein, met een of twee kamers, gebouwd in de vroege periode van hout of leem. Bouw technieken later werd meer van hetzelfde en alle huizen werden gebouwd van adobe (een bouwmateriaal gemaakt van aarde en organische materialen) met stenen funderingen. De eerste huizen met twee verdiepingen werden gevonden en er was sprake van een duidelijk opzettelijke stedenbouw. De Sesklo-mensen ontwikkelden al snel zeer fijn geglazuurd aardewerk dat ze versierden met geometrische symbolen in rode of bruine kleuren. In de Sesklo-periode werden nieuwe soorten aardewerk toegevoegd.
Een "invasietheorie" stelt dat de Sesklo-cultuur meer dan een volledig millennium duurde, tot ca. 7.000 jaar geleden, toen het gewelddadig werd veroverd door mensen van de nabij levende Dimini-cultuur (Laat Neolithicum).