Holmium: verschil tussen versies

Huidige versie van 3 nov 2021 om 12:59

Portaal Scheikunde
Chemisch element

Stukje holmium
Naam	Holmium
Latijn
Symbool	Ho
Atoomnummer	67
Soort	Lanthanide
Kleur	Zilverwit
Smeltpunt	1461 ^oC
Kookpunt	2600 ^oC

Holmium is een chemisch element met het symbool Ho en atoomnummer 67 in het Periodiek Systeem van de scheikunde. Het is een zacht, kneedbaar, zilverwit metaal dat langzaam verkleurt bij blootstelling aan lucht. Het behoort tot de lanthaniden reeks, een groep van 15 op elkaar lijkende elementen tussen lanthaan en lutetium in het periodiek systeem, waarvan lanthaan de eerste en het prototype is. Holmium wordt traditioneel gerekend tot de zeldzame aardelementen.

Voorkomen

Net als alle andere zeldzame aardmetalen wordt holmium van nature niet als vrij metaalachtig element aangetroffen. Het komt wel voor in combinatie met andere elementen in gadoliniet (het zwarte deel van het hieronder afgebeelde exemplaar), monaziet en andere zeldzame aardmineralen. Er is nog geen holmium-dominant mineraal gevonden. De belangrijkste mijngebieden zijn China, de Verenigde Staten, Brazilië, India, Sri Lanka en Australië.

Het is een behoorlijk zeldzaam element, het 56e meest voorkomende element in de aardkorst. Het wordt voor de handel gewonnen door het zogeheten ionenuitwisseling uit monazietzand (0,05% holmium), maar is nog steeds moeilijk te scheiden van andere zeldzame aardmetalen (lanthaniden).

Holmium in erts of mineraal

Gadoliniet
Monaziet

Geschiedenis

Holmium (Holmia, Latijnse naam voor Stockholm) werd in 1878 ontdekt door Jacques-Louis Soret en Marc Delafontaine, die de afwijkende kleuren gaf in de spectrometer van het toen onbekende element opmerkten (ze noemden het "Element X").

Spectraal kleuren van Holmium. Elk element heeft zijn eigen patroon van spectraallijnen in de spectrometer

Ook ontdekte Per Teodor Cleve het element onafhankelijk terwijl hij aan het werk was met erbia- aarde (erbium-oxide), en was de eerste die holmia vrij maakte. Met behulp van de door Carl Gustaf Mosander ontwikkelde methode verwijderde Cleve eerst alle bekende verontreinigingen uit erbia. Het resultaat van die inspanning waren twee nieuwe materialen, een bruine en een groene. Hij noemde de bruine substantie holmia (naar de Latijnse naam voor de geboorteplaats van Cleve, Stockholm) en de groene thulia. Holmia bleek later holmium oxide te zijn (een verbinding met zuurstof), en Thulia was thuliumoxide.

In het klassieke artikel van Henry Moseley over atoomnummers kreeg holmium (in eerste instantie) een atoomnummer van 66 toegewezen. Het was duidelijk dat het holmiummonster dat hij had gekregen om te onderzoeken zeer onzuiver was, het werd door het in het periodiek systeem aangrenzende dysprosium overheerst.

Gebruik

Holmium heeft de hoogste magnetische sterkte van elk element en wordt daarom gebruikt om de sterkste kunstmatige magnetische velden (magneten) te maken.

Holmium wordt gebruikt in zogeheten YAG-lasers. Deze worden op hun beurt toegepast in medische, tandheelkundige en glasvezeltoepassingen.

Holmium is een van de kleurstoffen die wordt gebruikt voor zirconia, kunstmatige 'briljanten' van zirkonium-dioxide (ZrO₂). En in glas zorgt Holmium voor gele of rode kleuren.

Biologie

Holmium speelt bij de mens geen biologische rol, maar zijn zouten (verbindingen) kunnen de stofwisseling stimuleren. Mensen krijgen via het voedsel doorgaans ongeveer een milligram holmium per jaar binnen. Planten nemen holmium niet gemakkelijk op uit de grond. Bij sommige groenten is hun holmiumgehalte gemeten en dat betreft maar hele kleine hoeveelheden.

Holmium wordt gebruikt bij het bestrijden van kanker uitzaaiingen in de lever.

Grote hoeveelheden holmium zouten kunnen ernstige schade veroorzaken bij inademing, inslikken of als het geïnjecteerd wordt. De biologische effecten van holmium over een lange periode zijn niet bekend. Holmium heeft een lage acute giftigheid.

Toepassingen

Zirkonium-dioxide briljant
Een YAG-laser
IJzerpoeder op een magneet
Boeddha in geel glas

Plaats in het periodiek systeem

Periodiek systeem

H

He

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

Na

Mg

Al

Si

P

S

Cl

Ar

K

Ca

Sc

Ti

V

Cr

Mn

Fe

Co

Ni

Cu

Zn

Ga

Ge

As

S

e

Br

Kr

Rb

Sr

Y

Zr

Nb

Mo

Tc

Ru

Rh

Pd

Ag

Cd

In

Sn

Sb

Te

I

Xe

Cs

Ba

*

Hf

Ta

W

Re

Os

Ir

Pt

Au

Hg

Tl

Pb

Bi

Po

At

Rn

Fr

Ra

**

Rf

Db

Sg

Bh

Hs

Mt

Ds

Rg

Cn

Nh

Fl

Mc

Lv

Ts

Og

↓

*

La

Ce

Pr

Nd

Pm

Sm

Eu

Gd

Tb

Dy

Ho

Er

Tm

Yb

Lu

**

Ac

Th

Pa

U

Np

Pu

Am

Cm

Bk

Cf

Es

Fm

Md

No

Lr

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
-{{Werk}}
 {{Info Chemisch element
 | afbeelding = Holmium2.jpg
@@ Regel 16: / Regel 15: @@
 == Voorkomen ==
+Net als alle andere zeldzame aardmetalen wordt holmium van nature niet als vrij metaalachtig element aangetroffen. Het komt wel voor in combinatie met andere elementen in ''gadoliniet'' (het zwarte deel van het hieronder afgebeelde exemplaar), ''monaziet'' en andere zeldzame aardmineralen. Er is nog geen holmium-dominant mineraal gevonden.  De belangrijkste mijngebieden zijn [[Volksrepubliek China|China]], de [[Verenigde Staten van Amerika|Verenigde Staten]], [[Brazilië]], [[India]], [[Sri Lanka]] en [[Australië (continent)|Australië]].
+Het is een behoorlijk zeldzaam element, het 56e meest voorkomende element in de [[aardkorst]]. Het wordt voor de handel gewonnen door het zogeheten ionenuitwisseling uit monazietzand (0,05% holmium), maar is nog steeds moeilijk te scheiden van andere zeldzame aardmetalen (lanthaniden).
+== Holmium in erts of mineraal ==
+<gallery>
+Bestand:Gadolinitas.jpg|'''Gadoliniet'''
+Bestand:Monazite-(Ce)-164025.jpg|'''Monaziet'''
+</gallery>
 == Geschiedenis ==
-[[Bestand:Holmium spectrum visible.png|gecentreerd|miniatuur|750x750px|Spectraal kleuren van Holmium. Elk element heeft zijn eigen patroon van spectraallijnen in de spectrometer]]
 Holmium (''Holmia'', Latijnse naam voor [[Stockholm]]) werd in 1878 ontdekt door [[Jacques-Louis Soret]] en [[Marc Delafontaine]], die de afwijkende kleuren gaf in de spectrometer van het toen onbekende element opmerkten (ze noemden het "Element X").
+[[Bestand:Holmium spectrum visible.png|gecentreerd|miniatuur|750x750px|Spectraal kleuren van Holmium. Elk element heeft zijn eigen patroon van spectraallijnen in de spectrometer]]
-Ook ontdekte Per Teodor Cleve het element onafhankelijk terwijl hij aan het werk was op erbia- aarde ( erbiumoxide ), en was de eerste die het isoleerde.  Met behulp van de door Carl Gustaf Mosander ontwikkelde methode verwijderde Cleve eerst alle bekende verontreinigingen uit erbia. Het resultaat van die inspanning waren twee nieuwe materialen, een bruine en een groene. Hij noemde de bruine substantie holmia (naar de Latijnse naam voor de geboorteplaats van Cleve, Stockholm) en de groene thulia. Holmia werd later gevonden om de zijn holmium oxide , en Thulia was thuliumoxide .
+Ook ontdekte [[Per Teodor Cleve]] het element onafhankelijk terwijl hij aan het werk was met ''erbia- aarde'' ([[erbium]]-oxide), en was de eerste die holmia vrij maakte.  Met behulp van de door [[Carl Gustaf Mosander]] ontwikkelde methode verwijderde Cleve eerst alle bekende verontreinigingen uit erbia. Het resultaat van die inspanning waren twee nieuwe materialen, een bruine en een groene. Hij noemde de bruine substantie holmia (naar de Latijnse naam voor de geboorteplaats van Cleve, Stockholm) en de groene thulia. Holmia bleek later holmium oxide te zijn (een verbinding met [[Zuurstof (element)|zuurstof]]), en Thulia was thuliumoxide.
-In het klassieke artikel van Henry Moseley  over atoomnummers kreeg holmium een atoomnummer van 66 toegewezen. Het is duidelijk dat het holmiumpreparaat dat hij had gekregen om te onderzoeken zeer onzuiver was, gedomineerd door aangrenzend (en niet-geplot) dysprosium. Hij zou voor beide elementen röntgenstralingslijnen hebben gezien, maar nam aan dat de dominante behoorde tot holmium, in plaats van de onzuiverheid dysprosium.
+In het klassieke artikel van Henry Moseley over atoomnummers kreeg holmium (in eerste instantie) een atoomnummer van 66 toegewezen. Het was duidelijk dat het holmiummonster dat hij had gekregen om te onderzoeken zeer onzuiver was, het werd door het in het periodiek systeem aangrenzende dysprosium overheerst.
 == Gebruik ==
+Holmium heeft de hoogste magnetische sterkte van elk element en wordt daarom gebruikt om de sterkste kunstmatige magnetische velden ([[magneten]]) te maken.
+Holmium wordt gebruikt in zogeheten YAG-lasers. Deze worden op hun beurt toegepast in medische, tandheelkundige en glasvezeltoepassingen.
+Holmium is een van de kleurstoffen die wordt gebruikt voor zirconia, kunstmatige 'briljanten' van [[zirkonium]]-dioxide (ZrO<sub>2</sub>). En in glas zorgt Holmium voor gele of rode kleuren.
 === Biologie ===
+Holmium speelt bij de mens geen biologische rol, maar zijn zouten (verbindingen) kunnen de stofwisseling stimuleren.  Mensen krijgen via het voedsel doorgaans ongeveer een milligram holmium per jaar binnen. Planten nemen holmium niet gemakkelijk op uit de grond. Bij sommige groenten is hun holmiumgehalte gemeten en dat betreft maar hele kleine hoeveelheden.
+Holmium wordt gebruikt bij het bestrijden van kanker uitzaaiingen in de [[lever]].
+Grote hoeveelheden holmium zouten kunnen ernstige schade veroorzaken bij inademing, inslikken of als het geïnjecteerd wordt. De biologische effecten van holmium over een lange periode zijn niet bekend. Holmium heeft een lage acute giftigheid.
 == Toepassingen ==
+<gallery>
+Bestand:CZ brilliant.jpg|Zirkonium-dioxide briljant
+Bestand:Ti Sapph YAG supercontinnum.jpg|Een YAG-laser
+Bestand:Ironpowder on magnet.JPG|IJzerpoeder op een magneet
+Bestand:044 Yellow Glass Buddha from Behind (35147589046).jpg|Boeddha in geel glas
+</gallery>
 == Plaats in het periodiek systeem ==
 {{Periodiek Systeem}}
+[[Categorie:Chemische elementen]]
+[[Categorie:Scheikunde]]