IJzertoren
De IJzertoren is een monument in Diksmuide in de Belgische provincie West-Vlaanderen. Het monument is een grote toren die staat aan de rivier de IJzer. De IJzertoren is bedoeld als vredesmonument en werd opgericht na de Eerste Wereldoorlog. Het is ook een monument voor de Vlaamse slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog.
De oorspronkelijke IJzertoren werd geopend in 1930, maar werd opgeblazen in 1946. De ruïnes van de eerste toren zijn nog altijd te vinden in Diksmuide. Naast de ruïnes besloot men in de jaren 1950 een nieuwe toren te bouwen. Deze tweede toren ziet er precies uit zoals de oorspronkelijke toren eruitzag.
Naast vredesmonument is de IJzertoren ook wat omstreden. Het groeide namelijk ook uit tot het symbool voor meer Vlaamse zelfstandigheid. Jaarlijks vindt de IJzerbedevaart plaats bij de toren. Tijdens deze bedevaart herdenkt men de Vlaamse oorlogsslachtoffers en roept op tot meer Vlaams zelfbestuur.
Geschiedenis
Eerste Wereldoorlog
Tijdens de Eerste Wereldoorlog viel het Duitse leger België binnen om zo Frankrijk aan te vallen. Het neutrale België koos toen de kant van de Geallieerden en vocht tegen de Duitse bezetter. In het Belgische leger waren ook veel Vlamingen actief, waarvan een deel omkwam tijdens de oorlog. Ook veel Vlaamse burgers kwamen tijdens de oorlog om.
Veel Vlaamse soldaten voelden zich niet erg goed behandeld in het Belgische leger. De Belgische legerleiding sprak voornamelijk Frans, wat niet alle Vlaamse soldaten konden verstaan. Zij vonden het erg dat de legerleiding weigerde om Nederlands met hen te spreken, terwijl België officieel tweetalig was. Dit leidde tot het IJzertestament. In deze brief riepen zij koning Albert I op om hier iets aan te doen. Deze brief stond later aan de wieg van de IJzerbedevaart.
Eerste toren
Om de Vlaamse oorlogsslachtoffers te eren werd in 1916 (tijdens de oorlog) al een klein monument opgericht met de namen van 800 gesneuvelde Vlaamse soldaten. Om de IJzerbedevaart te organiseren werd een comité opgericht. Dit comité besloot om geld in te zamelen om een terrein aan de IJzer te kopen. Zij wilden hier een groot monument neerzetten.
Het comité kocht het stuk grond in 1924. Een jaar later riepen zij een wedstrijd voor een ontwerp van de toren uit. Uiteindelijk won het ontwerp van Fritz Van Averbeke en Robert Van Averbeke. De bouw startte in 1928 en was in 1930 afgerond. Al voor deze tijd werd het terrein gebruikt voor de IJzerbedevaart. Tijdens dit evenement herdacht men de Vlaamse oorlogsslachtoffers en deed een oproep voor vrede en Vlaams zelfbestuur. Dit laatste was toen al omstreden, aangezien voornamelijk de Walen hiertegen waren.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde een deel van de Vlaamse Beweging met de Duitse bezetter. Zij waren voornamelijk verbonden met het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), een nationaalsocialistische partij. De VNV had tijdens de Tweede Wereldoorlog ook de regie over de IJzerbedevaarten. Hierdoor verdween het vreedzame karakter en werd de bedevaarten juist anti-Belgisch. Dit zou het monument na de oorlog nog meer omstreden maken.
Aanslag op de IJzertoren
Vanwege de Vlaamse collaboratie probeerden twee jonge verzetsstrijders de toren in juni 1945 op te blazen met dynamiet. Dit mislukte, maar de toren raakte wel beschadigd.
In de nacht van 15 op 16 maart 1946 werd een tweede poging gedaan. Tijdens deze grote explosie stortte de volledige toren in elkaar. De daders waren vier Belgische militairen van de DOVO. Hoewel de toren omstreden was, was men niet blij met het opblazen ervan. De toren was namelijk ook een oorlogsmonument en christelijk symbool. Niet alleen Vlaamse nationalisten spraken er schande van, maar ook veel pro-Belgische Vlamingen. De studenten van de Katholieke Universiteit Leuven organiseerden een betoging om het monument te herstellen.
Tweede toren
De opgeblazen IJzertoren bestaat nog steeds als ruïne. Vlak naast de ruïne werd een tweede, grotere IJzertoren gebouwd. In 1950 maakte de Belgische regering onder Jean Duvieusart hier 15 miljoen Belgische frank voor vrij. De rest van de kosten werden betaald door vrijwillige bijdrages van Vlaamse organisaties en individuen.
In 1951 werd begonnen met de bouw van de tweede toren en in 1965 werd deze ingewijd. Met de brokstukken van de oude toren werd een ingangspoort gebouwd; de Paxpoort. De IJzertoren is vandaag de dag een museum en een beschermd monument. Dit museum staat sinds 2014 bekend als Museum aan de IJzer.
Beschrijving
De IJzertoren bestaat vandaag de dag uit twee delen. Via de zogeheten Paxpoort loopt men langs de plek waar de eerste toren stond. De Paxpoort is gebouwd met de brokstukken van de eerste toren. Het woord "pax" is Latijn voor "vrede", aangezien de IJzertoren een vredesmonument is.
Van de eerste toren is enkel nog de crypte overgebleven. In het midden staat een klein monument in de vorm van een kruis. Men loopt in een cirkel om de oude toren heen.
Vervolgens loopt men verder naar de tweede toren. Deze ziet er precies hetzelfde uit de eerste toren, maar dan wat hoger en groter. De tweede toren is ingericht als museum, wat ook de 22 verdiepingen van de toren is verdeeld. In de toren is er een vaste tentoonstelling over België tijdens de Eerste Wereldoorlog en de geschiedenis van de toren. Ook zijn er tijdelijke tentoonstellingen die van tijd tot tijd worden afgewisseld. Vaak hebben deze tijdelijke tentoonstelling met onderwerpen uit de vaste tentoonstellingen te maken.
Bedevaart
Jaarlijks vindt bij de IJzertoren de IJzerbedevaart plaats. Tijdens deze bedevaart worden vandaag de dag vooral de gesneuvelde Vlaamse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog bedacht. Sinds 2013 vindt het evenement ieder jaar op 11 november (Wapenstilstandsdag) plaats. Daarnaast is de IJzerbedevaart een evenement van de Vlaamse Beweging. Naast vrede wordt er ook Vlaamse zelfstandigheid (en soms zelfs onafhankelijkheid) gevraagd. Ieder worden verschillende gasten uitgenodigd, waaronder Vlaamse politici, schrijvers en andere invloedrijke personen.
De IJzerbedevaart was na de Tweede Wereldoorlog vrij omstreden, vanwege het extreemrechtse karakter tijdens de oorlog. Ook na de oorlog trok het evenement veel extreemrechtse Vlamingen. Dit veranderde in de jaren 1990, toen voor het eerst alle grote Vlaamse politieke partijen waren vertegenwoordigd bij de bedevaart. Ook werd de Vlaamse collaboratie in 2000 afgekeurd en worden ook Vlamingen met een andere migratieachtergrond uitgenodigd.
De extreemrechtse Vlaamse nationalisten organiseren sinds 2003 hun eigen tegenhanger; de IJzerwake. Deze wordt jaarlijks gehouden in Steenstrate in West-Vlaanderen bij het monument van de gebroeders Van Raemdonck.